عربستان به پاکستان سلاح اتمی سفارش می‌دهد

منابع مختلفی به برنامه نیوزنایت بی‌بی‌سی گفته اند که عربستان سعودی در پروژه‌های اتمی پاکستان سرمایه‌گذاری کرده، و معتقد است که می‌تواند در صورت تمایل به بمب اتمی دست پیدا کند.

به گزارش بی بی سی، معمولا گفته می‌شود که تلاش‌های عربستان در این زمینه به‌خاطر مقابله با برنامه هسته‌ای ایران است، اما حالا ممکن است سعودی‌ها زودتر از جمهوری اسلامی به این سلاح‌ها دست یابند. چند ماه پیش یکی از مقامات ارشد ناتو گفت که مدارکی اطلاعاتی را مشاهده کرده که طبق آنها، پاکستان برای عربستان سعودی سلاح‌های اتمی تولید کرده، و این سلاح‌ها حالا آماده تحویل هستند. ماه گذشته، آموس یالدین، رئیس سابق سازمان اطلاعات ارتش اسرائیل، در کنفرانسی در سوئد گفت که اگر ایران به بمب اتمی دست پیدا کند، "سعودی‌ها حتی یک ماه هم منتظر نخواهند ماند. آنها قبلا پول بمب را پرداخت کرده اند، و فقط کافیست سراغ پاکستان بروند و آنچه می‌خواهند را تحویل بگیرند."

ملک عبدالله، پادشاه عربستان، در سال ۲۰۰۹ به دنیس راس، فرستاده ویژه آمریکا به خاورمیانه، هشدار داد که اگر ایران از مرز معینی عبور کند، "ما سراغ سلاح‌های اتمی خواهیم رفت"، و علائم زیادی از جدی بودن عربستان در رسیدن به این هدف وجود دارد. گری سیمور که تا مارس ۲۰۱۳ (اسفند ۱۳۹۱) مشاور باراک اوباما در زمینه مبارزه با گسترش سلاح‌های هسته‌ای بود، به برنامه نیوزنایت گفت: "من فکر می‌کنم سعودی‌ها معتقدند نوعی تفاهم میان آنها و پاکستان وجود دارد، و در بدترین حالت خواهند توانست از پاکستان سلاح‌های اتمی دریافت کنند."

سابقه پروژه‌های عربستان سعودی، از جمله برنامه تهیه موشک‌های دوربرد قادر به حمل کلاهک‌های هسته‌ای – به چند دهه پیش بازمی‌گردد. در اواخر دهه ۱۹۸۰، عربستان مخفیانه ده‌ها موشک بالیستیک CSS-۲ از چین خرید. بسیاری از کارشناسان اعتقاد داشتند که دقت این موشک‌ها برای استفاده در سلاح‌های متعارفی ناکافیست. این موشک‌ها ۲۰ سال پیش در ارتش عربستان بکار گرفته شد. تابستان امسال، موسسه انتشاراتی جینز، که در زمینه امور دفاعی تخصص دارد، گزارش داد که عربستان پایگاه جدیدی را با موشک‌های CSS-۲ و سکوهای پرتاب مجهز کرده، و این موشک‌ها را به‌سمت اسرائیل و ایران مستقر کرده است. علاوه بر این، سال‌هاست که روشن شده عربستان سعودی کمک‌های مالی سخاوت‌مندانه‌ای در اختیار صنایع دفاعی پاکستان قرار داده، و به گفته کارشناسان غربی، از جمله به آزمایشگاه‌های ساخت تجهیزات موشکی و هسته‌ای این کشور کمک کرده است.

بازدید سلطان بن عبدالعزیز آل سعود، وزیر دفاع وقت عربستان سعودی، در سال‌های۱۹۹۹ و ۲۰۰۲ از مرکز تحقیقات هسته‌ای پاکستان مهر تأییدی بر نزدیکی روابط نظامی دو کشور بود.

پاکستان در جستجوی بازدارندگی استراتژیک در مقابل هند، همکاری نزدیکی با چین برقرار کرد. چین به پاکستان موشک فروخت و نقشه ساخت کلاهک اتمی در اختیار این کشور گذاشت. عبدالقدیر خان، دانشمند پاکستانی، از سوی سازمان‌های اطلاعاتی غربی به فروش دانش اتمی و سانتریفوژهای غنی‌سازی اورانیوم به لیبی و کره شمالی متهم شد. همچنین گفته می‌شود که عبدالقدیر خان نقشه ساخت سلاح اتمی چینی‌ها را در اختیار این کشورها قرار داده است.

این نقشه برای کلاهکی طراحی شده بود که بتواند روی موشک CSS-۲، یعنی همان موشکی که به عربستان فروخته شد، سوار شود. با توجه به این شواهد، در همان دهه ۱۹۹۰ هم ادعاهایی درباره توافق اتمی عربستان و پاکستان مطرح شد، اما مقامات سعودی این ادعاها را تکذیب کردند. آنها خاطرنشان کردند که کشورشان پیمان منع گسترش سلاح‌های اتمی را امضا کرده، و با اشاره به اینکه اسرائیل چنین سلاح‌هایی در اختیار دارد، خواهان ایجاد خاورمیانه‌ای عاری از سلاح‌های اتمی شدند. تحویل بمب اتمی به یک دولت خارجی می‌توانست دشواری‌های سیاسی بزرگی برای پاکستان ایجاد کند و این کشور را با بانک جهانی و دیگر اعطاکنندگان کمک‌های مالی دچار مشکل کند. همین امر باعث ایجاد بدبینی نسبت به ادعاهای اولیه شد.

ژنرال فیروز حسن خان در کتاب (Eating The Grass)، که به نوعی روایت نیمه‌رسمی برنامه هسته‌ای پاکستان است، می‌نویسد که بازدید شاهزاده سلطان از آزمایشگاه‌های اتمی مدرکی دال بر وجود توافقی میان دو کشور نیست. اما او می‌پذیرد که "عربستان سعودی کمک‌های مالی سخاوتمندانه ای به پاکستان کرد و این کمک‌ها امکان ادامه برنامه اتمی پاکستان را فراهم ساخت." صرفنظر از وجود یا عدم وجود چنین تفاهمی میان دو کشور در دهه ۱۹۹۰، عربستان حول و حوش سال ۲۰۰۳ به بازنگری جدی نگاه استراتژیک خود به محیط امنیتی در حال تغییر اطرافش و چشم‌انداز دستیابی به سلاح اتمی پرداخت.

در یک مقاله مقامات سعودی که در آن سال افشا شد، سه پاسخ احتمالی برای وضعیت جدید مطرح شده بود: دستیابی خود عربستان به سلاح اتمی، ورود به ساز و کاری با یک قدرت اتمی دیگر برای حفاظت از عربستان، و یا پیگیری طرح ایجاد خاورمیانه‌ای عاری از سلاح‌های اتمی. به گفته گری سیمور، از همان موقع و پس از حمله آمریکا به عراق بود که تنش‌های موجود در روابط آمریکا و عربستان خود را نشان داد.

سعودی‌ها از سرنگونی صدام حسین آزرده خاطر بودند، مدت‌ها بود از سیاست آمریکا در قبال اسرائیل دل خوشی نداشتند، و نگرانی‌شان درباره برنامه هسته‌ای ایران رو به افزایش بود. در سال‌های پس از آن، زمزمه‌ها در مورد همکاری هسته‌ای عربستان و پاکستان بیشتر شد. در سال ۲۰۰۷، هیأت نمایندگی آمریکا در ریاض متوجه شد که دیپلمات‌های پاکستانی درباره اطلاع آمریکا از "همکاری هسته‌ای عربستان و پاکستان" سوال می‌کنند.

بنا بر یکی از تلگرام‌های وزارت خارجه آمریکا که توسط ویکی‌لیکس فاش شده، این دیپلمات‌های پاکستانی – که نامشان ذکر نشده – معتقد بوده اند "اینکه عربستان به‌عنوان ‘حافظ’ فیزیکی جهان عرب به‌دنبال دستیابی به سلاح اتمی باشد، منطقی است". در پایان دهه گذشته شاهزادگان و مقامات سعودی به صراحت هشدار می‌دادند که در صورت دستیابی ایران به سلاح‌های اتمی، آنها هم چنین خواهند کرد.

مقامات عربستانی بعد از اینکه سال‌ها در مذاکرات خصوصی به آمریکایی‌ها هشدار می‌دادند، سال گذشته این هشدارها را علنی کردند. یکی از آنها در ریاض به خبرنگار روزنامه تایمز گفت: "اینکه ایران به توانایی ساخت سلاح اتمی دست یابد و مملکت ما فاقد آن باشد، کاملا غیرقابل قبول است." اما این اظهارات صرفا با هدف وادار کردن آمریکا به اتخاذ موضعی محکم‌تر در قبال ایران بوده، یا مدرکی دال بر برنامه حساب شده و درازمدت عربستان برای دستیابی به بمب اتمی؟ بر اساس آنچه از مقامات کلیدی شنیده ام، هر دو جواب صحیح هستند.

یک مقام ارشد پاکستانی که نمی‌خواست عین حرف‌هایش نقل شود، ماهیت کلی توافق – احتمالا نانوشته – کشورش با عربستان را تأیید کرد و با لحنی غرا پرسید: "مگر ما فکر می‌کردیم سعودی‌ها برای چه آن‌همه پول به ما دادند؟ آن پول‌ها که صدقه نبوده است." یک افسر اطلاعاتی سابق این کشور هم گفت که معتقد است "پاکستانی‌ها قطعا تعدادی کلاهک را به همین منظور کنار گذاشته اند، و در صورت درخواست سعودی‌ها بلافاصله این کلاهک‌ها را در اختیارشان قرار خواهند داد."

در مورد جدی بودن تهدید عربستان در استفاده از این توافق، سایمون هندرسون، مدیر برنامه جهانی سیاست منطقه خلیج فارس و انرژی موسسه واشنگتن برای سیاست خاورمیانه، به برنامه نیوزنایت بی‌بی‌سی گفت: "سعودی‌ها درباره ایران و موضوعات هسته‌ای کاملا جدی حرف می‌زنند. آنها سر این مسأله بلوف نمی‌زنند." در چند ماه گذشته با بسیاری از مقامات سابق و فعلی صحبت کرده ام، تنها موردی که بر سر آن بحثی واقعی جریان دارد، این است که پاکستان چگونه کمک عربستانی‌ها را جبران خواهد کرد.

برخی فکر می‌کنند که معامله دو طرف به‌صورت پرداخت پول در مقابل تحویل کلاهک خواهد بود، یعنی گزینه اولی که سعودی‌ها در سال ۲۰۰۳ در نظر داشتند؛ بعضی دیگر گزینه دوم را محتمل‌تر می‌دانند، یعنی ترتیباتی که بر اساس آن نیروهای اتمی پاکستان در عربستان بکار گرفته شوند. گری سیمور که تا چند ماه پیش در کاخ سفید در بطن شبکه اطلاعاتی و سیاست‌گذاری آمریکا با چنین پرسش‌هایی سر و کار داشته، معتقد است که پیاده شدن چیزی که او "مدل ناتو" می‌خواند، محتمل‌تر است.

اما سیمور در ادامه می‌گوید: "من فکر می‌کنم تحویل حتی چند سلاح اتمی به عربستان اقدامی بسیار تحریک‌آمیز باشد. من همیشه فکر می‌کرده ام که اگر پاکستان بخواهد به هرگونه توافقی پایبند باشد، محتمل‌ترین گزینه این است که نیروهای مسلح خودش را همراه سلاح‌های اتمی و سیستم پرتاب آن به عربستان بفرستد."

این کار مزیت سیاسی بزرگی به پاکستان خواهد داد، چرا که به این کشور اجازه خواهد داد تحویل مستقیم سلاح را انکار کند، و در عین حال سیستمی دومرحله‌ای ایجاد خواهد کرد که در آن اگر عربستانی‌ها بخواهند سلاح‌های اتمی‌شان را شلیک کنند، باید پاکستانی‌ها هم با آن موافقت کنند. برخی دیگر از کسانی که با آنها صحبت کرده ام، معتقدند که این گزینه محتمل نیست، زیرا عربستان خود را رهبر "امت" سنی اسلامی می‌داند، و خواهان کنترل کامل توان بازدارندگی اتمی‌اش خواهد بود، به‌خصوص حالا که تقابل فرقه‌ای با ایران شیعه شدت گرفته است.

طبق اطلاعات اسرائیلی‌ها، عربستان سعودی هنوز برای پرتاب کلاهک‌ها با موشک‌های دوربردش آمادگی ندارد. برخی گزارش‌های اطلاعاتی اخیر آمریکا و ناتو بر اساس همین ارزیابی تهیه شده اند. مسلما اسرائیل هم در اصرار به آمریکا برای مهار ایران با عربستان هم‌جهت است. آموس یالدین حاضر نشد برای گزارش برنامه نیوزنایت با بی‌بی‌سی مصاحبه کند، اما در ای‌میلی به من گفت: "برخلاف دیگر تهدیدات بالقوه منطقه‌ای، تهدید سعودی‌ها بسیار جدی و قریب‌الوقوع است." حتی اگر این نظر درست باشد، دلایل زیادی وجود دارد که عربستان بخواهد کلاهک‌های اتمی‌اش فعلا در پاکستان بمانند. این کار به عربستان امکان می‌دهد وجود چنین سلاح‌هایی در خاکش را انکار کند. همچنین ایران تحریک نخواهد شد که به تلافی این اقدام از آستانه اتمی شدن عبور کند، و پاکستان را هم از اینکه در جهان به‌چشم مزدور هسته‌ای دیده شود، در امان نگاه می‌دارد.

البته این پیش‌فرض‌ها ممکن است مدت زیادی اعتبار نداشته باشند. گرم گرفتن دیپلماتیک آمریکا با ایران باعث شده ریاض احساس نا امنی شدیدی کند. عربستان از این بیم دارد که هرگونه توافقی برای محدود کردن برنامه اتمی جمهوری اسلامی بی‌فایده باشد. چند هفته پیش، شاهزاده بندر، رئیس دستگاه امنیتی عربستان و سفیر سابق این کشور در واشنگتن، اعلام کرد که کشورش بیشتر از آمریکا فاصله خواهد گرفت. من در موقع تحقیق درباره این ماجرا، در محافل دیپلماتیک شایعاتی شنیدم که بر اساس آن، پاکستان اخیرا سیستم موشکی بالیستیک شاهین را – منهای کلاهک آن – به عربستان سعودی تحویل داده است.

این گزارش‌ها هنوز تأیید نشده، اما در صورت صحت به آن معناست که توانایی استقرار سلاح‌های اتمی در خاک عربستان وجود دارد، و عربستان می‌تواند با سرعتی بیش از آنچه برخی تحلیل‌گران قبلا تصور می‌کردند، کلاهک‌ها را بر یک سیستم موشکی کارآمد و مدرن سوار کند.

عربستان سعودی در قضایای مصر، و پس از سرنگونی دولت محمد مرسی بدست نظامیان، نشان داد که آماده است در مقیاسی بزرگ وارد عمل شود. رفتار عربستان حاوی این پیام برای پاکستان است که اگر همراهی با این کشور باعث از دست دادن کمک‌های نظامی آمریکا یا وام‌های بانک جهانی شود، ریاض آمادگی جایگزین کردن این کمک‌ها را دارد. نیوزنایت با دولت پاکستان و عربستان تماس گرفت. وزارت خارجه پاکستان گزارش ما را "مبتنی بر حدس و گمان، شیطنت‌آمیز و بی‌اساس" خواند. وزارت خارجه پاکستان اضافه کرد: "پاکستان یک کشور اتمی مسوول است، ساختارهای فرماندهی و کنترل قدرتمندی دارد، و بر صادرات اسلحه کنترل جامع و دقیقی اعمال می‌کند." سفارت عربستان در لندن هم با صدور بیانیه‌ای خاطرنشان کرده که این کشور پیمان منع گسترش سلاح‌های اتمی را امضا کرده، و برای ایجاد خاورمیانه‌ای عاری از این سلاح‌ها تلاش می‌کند."

اما در بیانیه سفارت عربستان همچنین آمده که "ناکامی سازمان ملل در عاری نگاه داشتن خاورمیانه از سلاح‌های اتمی یکی از دلایل امتناع پادشاهی عربستان سعودی از قبول کرسی عضویت در شورای امنیت بوده است." بنا بر این بیانیه، وزیر خارجه عربستان تأکید کرده که فقدان اقدامی بین‌المللی "منطقه را در معرض خطر یک بمب ساعتی قرار داده، و این بمب به آسانی و با گشتن به دور آن خنثی نخواهد شد".