کارتی برای حفظ یک قطره خون برای روز مبادا

 
لازم نیست برای نگهداری خون یا دی‌ان‌ای فرد، یخچال یا فریزر تهیه و خون را در آن نگهداری کرد. این‌روزها کافی‌ است با زیر 10هزارتومان، یک قطره خون گرفت و آن را روی کارتی ذخیره کرد که برای سال‌ها می‌ماند.

امروزه نگهداری یا ارسال خون و دی‌ان‌ای افراد برای موارد تشخیصی و تحقیقی به کاری ضروری در دنیا بدل شده و دانشمندان، روزانه صدهاهزار بلکه میلیون‌ها نمونه خون را برای تخلیص دی‌ان‌ای، از بیماران و افراد مختلف دریافت یا به مراکز دیگر ارسال می‌کنند. ارسال خون به صورت معمول، پردردسر و خطرناک است و در برخی مواقع هم ممکن است با مشکل‌هایی مواجه باشد. احتمال آلوده‌بودن خون، مقررات خاص گمرکی و ده‌ها دلیل دیگر، ارسال نمونه خون یا نگهداری آنها را با مشکل مواجه کرده است. بعضی از کشورها، خون تک‌تک افراد خانواده را در دو محل مختلف نگهداری می‌کنند تا در صورت بروز سانحه، آدم‌ربایی، قتل، گم‌شدن و ده‌ها دلیل دیگر، به‌عنوان عامل بسیار مطمئن برای تعیین هویت، انگشت‌نگاری دی‌ان‌ای تشخیصی و حتی موارد تحقیقاتی بتوان از آن استفاده کرد.

حالا محققان یک شرکت زیست‌فناور ایرانی موفق شده‌اند کارت نگهداری خون و یک دی‌ان‌ای را طراحی کنند که نه‌تنها به پزشکان و مراکز درمانی، بلکه به عموم خانواده‌ها این امکان را می‌دهد تا با هزینه‌ای ناچیز، ماده وراثتی خود، نزدیکان و بیمارشان را برای مدت‌های طولانی نگهداری کنند.
اولین‌بار چنین محصولی در کشور آمریکا و توسط شرکت «واتمن» در بیش از 20سال پیش با نام تجاری FTA تهیه و به فروش رسید و هم‌اکنون با حدود 10-8 برابر قیمت نمونه تولیدشده در داخل کشور قابل تهیه است. در ایران حدود 10سال قبل (در سال 1383) دکتر «سیروس زینلی» در شرکت «فزا پژوه» تهران، با حمایت سازمان گسترش کمیته بیوتکنولوژی این کارت را تهیه کرد.

بعد از واگذاری شرکت به فرد دیگر، تولید کارت به شرکت تازه‌تاسیس زیست‌فناوری کوثر منتقل شد و هم‌اکنون صاحب‌امتیاز این کارت، شرکت زیست‌فناوری کوثر است که آن را تولید و به فروش می‌رساند. کارت نگهداری خون و دی‌ان‌ای، وسیله‌ای است که می‌توان با سهولت و قیمت نازل، مقداری از خون یا دی‌ان‌ای موجودات یا انسان را در آن برای سال‌های طولانی نگهداری کرد. امروزه با پیشرفت علم تشخیص ژنتیکی، می‌توان با استفاده از مقدار ناچیز دی‌ان‌ای فرد، کار تشخیص هویت وی را به انجام رساند.

در موارد خاص هم می‌توان با استفاده از این کارت، خون یا دی‌ان‌ای فرد را بدون مشکل و نیاز به شرایط خاص به کشورها یا مناطق دوردست ارسال کرد. در این فرآیند نیازی به سرد نگه‌داشتن نمونه خون نیست و حتی ماموران گمرکی مانع آن نمی‌شوند زیرا مانند یک کاغذ عمل می‌کند و معمولا دیده نمی‌شود.

«سیروس زینلی» مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان زیست‌فناوری «کوثر» درباره کاربردهای این کارت می‌گوید: «این کارت برای تشخیص بیماری‌های ژنتیکی، بررسی ژنتیکی سرطان‌ها و سرطان‌های ارثی، تعیین هویت، اثر داروها و موارد مشابه کاربرد دارد. برای آزمایش‌های قبل از ازدواج کاربرد ندارد مگر اینکه قبل از ازدواج نیاز به بررسی آزمایش ژنتیکی باشد.»

از این کارت می‌توان برای نگهداری خون یا دی‌ان‌‌ای طی سال‌های طولانی استفاده کرد، بدون آنکه نیازی به یخچال یا فریزر باشد. جنس این کارت‌ها از نوعی کاغذ فیلتری یا جاذب آب است که بعد از برش و چاپ، به یک ماده شیمیایی مخصوص آغشته می‌شود تا بتواند خون یا دی‌ان‌ای را سال‌های سال، بدون کاهش کاربری یا افت عملکرد یا کیفیت، نگهداری کند.

برای تشخیص‌های ژنتیکی، مانند استفاده در تحقیقات یا تشخیص ژنتیکی بیماری‌ها به دی‌ان‌ای یا ماده وراثتی نیاز است. برای انجام این کار در حالت عادی، خون فرد را تهیه و دی‌ان‌ای آن را استخراج و بعد از استفاده، اضافی آن را در فریزر و در مواردی در یخچال نگهداری می‌کنند. با به‌کارگیری روش‌ جدید، موضوع نگهداری با روش‌های قدیمی، تقریبا منتفی می‌شود.

«زینلی» درباره شیوه استفاده از این کارت می‌گوید: «با استفاده از این روش، بخش کوچکی از خون ریخته‌شده در زمان نیاز با میکروپانچ (ریزسوراخ‌کن) از بقیه جدا می‌شود و در لوله آزمایش مخصوص قرار می‌گیرد و با ماده تخلیص دی‌ان‌ای ساخت شرکت، کار استخراج انجام و در مرحله بعد از آن استفاده می‌شود.»

این نکته را نباید فراموش کرد که افراد مراجعه‌کننده به بیمارستان‌ها و مراکز پزشکی از جمله مطب پزشکان محترم، یک گنجینه تحقیقاتی بی‌نظیر هستند و اگر پزشکان محترم بخواهند ماده وراثتی هر فرد را برای تحقیقات آتی ذخیره کنند، استفاده از این کارت‌، تنها راه است که اتفاقا هزینه چندانی هم ندارد. «زینلی» درباره اهمیت تهیه این کارت می‌گوید که در بسیاری از موارد مشاهده می‌شود که عزیزی به ناگهان از دست می‌رود و برای تعیین هویت، علت بیماری، بررسی ژنتیکی فرد و موارد متعدد دیگر به خون یا دی‌ان‌ای فرد نیاز است، ولی ممکن است با فوت فرد، به‌دست‌آوردن خون یا دی‌ان‌ای او بسیار سخت یا غیرممکن شود.

 این موضوع در گروه‌های خاص مانند افرادی با بیماری‌های ژنتیکی، سرطان‌ها و نیز نیروهای نظامی و انتظامی و افراد شاخص و مهم کشور، ضروری‌تر است. علاوه ‌بر این، در بسیاری از موارد ممکن است با مرگ یک فرد مبتلا در خانواده، تشخیص ژنتیکی و پیداکردن جهش ژنی و ارایه خدمات ژنتیک میسر نباشد. به همین دلیل بهتر است از این افراد قبل از بروز اتفاق ناگوار نمونه خون تهیه شود. زینلی می‌گوید: «با توجه به تحول عظیمی که در چند سال اخیر در زمینه ژنتیک اتفاق افتاده است، می‌توان با مقدار بسیار ناچیز دی‌ان‌ای از یک فرد، بررسی ژنتیکی کامل از وی به عمل آورد. بنابراین با توجه به هزینه بسیار اندک تهیه این کارت و قابلیت زیاد آن، همه افراد می‌توانند این کارت را برای خود و اعضای خانواده‌شان تهیه کنند.»

با توجه به نوع کاربرد این کارت‌ها، دوام و پایداری آن اولین پرسشی است که به ذهن می‌رسد. اگر این کارت‌ها را در محیط خشک نگهداری کنند، پایداری آنها دست‌کم 20سال است و نیازی به تمدید نیست. کارت‌هایی که هفت، هشت‌سال پیش در این شرکت تهیه‌شده است، هنوز هم به‌خوبی قابل استفاده هستند. این کارت را می‌توان در پرونده پزشکی شخصی در منزل، در مطب پزشک یا پرونده پزشکی بیمارستان یا پرونده کارمندان و پرسنل نظامی نگهداری و در مواقع لزوم از آن استفاده کرد.

«زینلی» درباره چگونگی نگهداری این کارت‌ها در منزل می‌گوید: «در صورت درخواست خانواده‌ها نیز می‌توانیم یک نسخه را در محل آزمایشگاه نگهداری کنیم، ولی نیازی به نگهداری در شرایط خاص نیست و توصیه می‌کنیم خانواده‌های محترم در منزل برای هر فرد خانواده، پوشه پزشکی تهیه و نتایج آزمایش‌ها و عکس‌ها و دیگر مدارک پزشکی را در آن نگهداری کنند. اگر چنین کنند می‌توانند یک نسخه از این کارت را نیز در آن پرونده نگهداری کنند.»

 او می‌افزاید: «لازم است کارت، بعد از ریخته‌شدن خون یا دی‌ان‌‌ای روی آن، مدتی (مثلا یکی، دو روز) در محیط باز بماند تا خوب خشک شود. اگر قبل از خشک‌شدن، کارت‌ها را در یک بسته‌بندی محکم (مانند زیپ‌کیپ) نگهداری کنند، ممکن است کپک زده و ارزش خود را از دست بدهد.» وقتی پای خون به میان می‌آید، اولین نکته‌ای که به ذهن هر فرد می‌رسد، آلوده‌بودن خون و سرایت بیماری است، اما باید گفت که تماس فرد سالم با کارت خون فرد بیمار، خطرناک نیست چراکه به محض ریخته‌شدن خون روی کارت، پاتوژن‌ها مانند ویروس‌ها و باکتری‌های احتمالی در خون فرد غیرفعال می‌شوند و خطری ندارند، با این حال توصیه می‌شود که در حمل و نگهداری کارت، دقت و ترجیحا آن را در زیپ‌کیپ‌های مخصوص نگهداری کنید.

 علاوه‌براین، استفاده از ماده وراثتی کارت هم فقط در آزمایشگاه‌های ژنتیکی و مولکولی میسر است و در منازل نمی‌توان از آن استفاده کرد. تاکنون بیش از یکصدهزار عدد از این کارت به فروش رسیده است.

روزنامه شرق