اکبر ترکان مشاور ارشد رییس جمهوری اسلامی ایران گفت که «قانون هدفمندی یارانه ها از اهداف خود به کلی فاصله گرفته است و استفاده از لغت شکست برای طرح هدفمندی یارانه ها چندان دور از ذهن نیست»

اکنون سه سال از روزی می گذرد که محمود احمدی نژاد رییس جمهوری سابق ایران در رسانه ملی حاضر شد و ادعا کرد که طرح هدفمندی یارانه ها قرار است، اقتصاد را متحول کرده و عدالت اجتماعی را برقرار کند. کارشناسان معتقدند، با اینکه سه سال از آن روز گذشته است. نه تنها عدالت اجتماعی برقرار نشد، بلکه شکاف طبقاتی و هدر رفتن منابع ملی موجب شده طرحی که با پرداخت پول به مردم آغاز شد را شکست خورده ارزیابی کنند.

هر چند برخی معتقدند که طرح هدفمندی یارانه ها یک طرح سیاسی و برای کسب اعتبار مجریان آن محسوب می شد. اما این طرح اکنون برای دولت یازدهم مساله ای است که به ظاهر حل نشده باقی مانده است. یکی از این دولتمردان مهندس اکبر ترکان مشاور ارشد رییس جمهوری ایران، دبیر شورای هماهنگی مناطق آزاد تجاری - صنعتی و ویژه اقتصادی است.

او معتقد است که طرح هدفمندی یارانه ها از همان ابتدا با شکست رو به رو شد. مشروح گفت و گوی آرمان با مهندس اکبر ترکان در ذیل آمده است.

س: در سالگرد اجرای طرح هدفمندی یارانه ها قرار داریم. با توجه به ارائه لایحه بودجه 93 تعدادی از نمایندگان از مطرح نشدن طرح هدفمندی یارانه ها صحبت می کنند. طرح هدفمندی یارانه ها را چگونه دیدید؟

هدفمندی یارانه ها قانون صحیح و لازمی برای اصلاح اقتصاد کشور بود که در عمل به صورت غلط و خارج از چارچوب قانونی آن اجرا شد. اجرای نادرست قانون هدفمندی یارانه ها در طی سال های اخیر موجب خسارات بسیاری برای کشور شده است. اکنون کشور و دولتی که تازه روی کار آمده است نمی تواند از آثار اجرای نامناسب و بی تدبیری در اجرای قانون هدفمندی یارانه ها مصون باشد.

س: چطور؟ همان طور که مستحضرید دولت قبل خلاف عقیده شما را داشت؟

هدفمندی یارانه ها بعد از فرمایش مقام معظم رهبری مبنی بر اینکه ما باید در مصرف انرژی به سمت و سوی نظام اصلاح الگوی مصرف حرکت کنیم؛ به قانون تبدیل شد. مسلم است که این نظام اصلاح الگوی مصرف باید اصلاح و تبدیل به یک نظام معقول می شد؛ ما نباید به دلیل آنکه نفت داریم با استفاده بی رویه از آن، این ثروت خدادادی را بر باد دهیم. خداوند نعمت نفت را به ما داده است، بر باد دادن این نعمت چنان که در یک قرن اخیر شاهدش بودیم. همیشه همراه اقتصاد و صنعت کشور بوده است.

لذا هدرسوزی انرژی و ضایع کردن انرژی از خساراتی است که ما داریم به کشور خود وارد می کنیم. در حال حاضر انرژی که دارد در کشور ما هدر می رود حدود 124 هزار میلیارد دلار است. معادل 700 میلیون بشکه نفت؛ همین مقدار را ما به پالایشگاه ها می دهیم و یا فرآورده وارد می کنیم. اگر فرآورده های وارداتی را به خوراک پالایشگاه ها اضافه کنیم؛ می شود 700 میلیون بشکه نفت؛ این ارزشش معادل 70 میلیارد دلار است. باید دانست که گاز مصرفی کشور 180 هزار میلیارد متر مکعب است که اگر متر مکعبی 30 سنت محاسبه کنیم. در حالی که الان حدود 50 سنت قیمت هر متر مکعب گاز فروشی ایران در بازارهای جهانی است. اما با همین محاسبه 30 سنتی عرض می کنم که این 180 میلیارد متر مکعب گازی که ما هدرسوزی می کنیم 54 میلیارد دلار ارزشش محسوب می شود. اگر با آن 70 میلیارد دلار جمع کنیم می شود 124 میلیارد دلار؛ در واقع ما 124 میلیارد دلار از منابع ملی را در داخل کشور می سوزانیم. در حالی که کل درآمد ما از صادرات نفت خام که در بودجه وارد می شود؛ 31 میلیارد دلار است یعنی چهار برابر آن ارزش نفت خام صادراتی ما هدرسوزی داریم. قانون هدفمندی یارانه ها باید جهت گیری اش اصلاح این نظام مصرف می بود که متاسفانه محقق نشد. اتفاقا اصل این قانون هم همین امر را از متولیان مطالبه می کند. اما در عمل هرگز این اتفاق رخ نداده است؛ در عمل چیزی اجرا شد با محوریت پرداخت پول به خانوارها؛ اشخاصی که در دولت قبل حضور داشتند تصور می کردند که با پرداخت پول به مردم برای خودشان و سیستم سیاسی مدنظرشان محبوبیت کسب می کردند. در حالی که نه محبوبیت به دست آمد و نه قانون هدفمندی یارانه ها به درستی اجرا شده است.

اکنون باید در دولت یازدهم این قانون و روش اجرای آن اصلاح شود. همانطور که می دانید اقداماتی توسط معاونت نظارت راهبردی رییس جمهوری برای اصلاح قانون هدفمندی یارانه ها در جریان است. اما باید دانست که اصلاح این قانون کار آسانی نیست. از دو سال پیش تاکنون منابع ملی و فرصت های زیادی سوزانده شد. به واقع می توان ادعا کرد هدفمندی یارانه ها در سه سال گذشته فرصت سوزی منابع ملی کشوربود.

س: چرا اصلاح قانون هدفمندی یارانه ها کار آسانی محسوب نمی شود؟ چرا دولت یازدهم تاکنون نتوانسته است در کنار بودجه یک طرح برای تغییر نحوه اجرای هدفمندی یارانه ها ارائه دهد؟

برای اینکه دولت مردم را به گرفتن پول عادت داده است. باید دانست بخش هایی از اقشار ضعیف جامعه بسیار محتاج دریافت پول هستند. اقشار ضعیف جامعه روی دریافت این پول حساب کردند. حذف کردن این نحوه پرداخت یارانه ها به این آسانی نیست؛ مسلما با تنش های اجتماعی در آینده رو به رو خواهیم بود. اقشار ثروتمند جامعه هر چند به این پول نیازی ندارند؛ اما اگر قرارباشد این پول را دریافت نکنند تصور خواهند کرد که دولت وی را در لیست افراد ثروتمند جامعه قرار داده و بی تردید از آنان مالیات خواهد ستاند.

بنابراین باید اذعان کرد کمتر کسی در جامعه ما حاضر است که از لیست دریافت کنندگان یارانه خارج شود. به هر حال دولت در بین این دو راهی گرفتار شده است. اگر بخواهد عده ای را در لیست ثروتمندان قرار دهد؛ مسلما گریز هایی اتفاق خواهد افتاد. اقشار ضعیف جامعه هم نسبت این اقدامات واکنش منفی دارند. بنابراین باید اذعان کرد با وجود اینکه این شیوه پرداخت یارانه ها کار غلطی محسوب می شود. اما دولت گریزی برای اجرای بخشی از آن ندارد. اما بنا به مصلحت کشور می تواند جلوی بخشی از این عملکرد غلط را بگیرد. به هر حال این فرصت سوزی منابع ملی باری است که روی دوش دولت یازدهم قرار گرفته است. دولت یازدهم با دو مساله اساسی رو به رو است. هم می خواهد از فقرا و نیازمندان جامعه حمایت کند. هم در تلاش است تا با صرفه جویی از منابع ملی در جهت بهینه استفاده کند.

س: می توانیم این گونه ادعا کنیم که طرح هدفمندی یارانه ها بعد از سه سال موفق نبوده است؟

قانون هدفمندی یارانه ها از اهداف خودش به کلی فاصله گرفته است و استفاده از لغت شکست برای طرح هدفمندی یارانه ها چندان دور از ذهن نیست. دو دلیل عمده برای شکست خوردن طرح هدفمندی یارانه وجود دارد. 1- استراتژی کاهش مصرف کاملا شکست خورده است. 2- به دلیل تورم دستاوردهای محدود هدفمندسازی یارانه ها به شدت محدود شد. بنزین 100 تومانی و دلار 800 تومانی به 400 و 2000 تومان رسید. خانوار ها اگر چه یک دریافت ماهانه ای را از دولت تحت عنوان یارانه دارند؛ اما آثار تورم در زندگی آنها دریافت ماهانه را ناچیز جلوه می دهد.

موقعی که دولت جدید زمام امور را در دست گرفت ما ادعا کردیم که تورم نقطه به نقطه 44 درصد بوده است تورم متوسط است وقتی وارد رقم واقعی می شوید می بینید که برای گروه های روستایی جامعه 54 درصد است. چرا؟ چون وزن مواد غذایی در سبد هزینه اقشار ضعیف عدد بالایی را نشان می دهد. گروه های ثروتمندتر جامعه غذا برایشان عدد بزرگی محسوب نمی شود. در حالی که گروه های فقیر جامعه آثار گرانی را بیشتر درک خواهند کرد. لذا در ظاهر ما به سمت عدالت اجتماعی حرکت کردیم اما عملا عکس آن اتفاق افتاده است. بی تردید تورم استخوان فقرا را خرد کرده است. به نظر بنده هدفمند سازی یارانه ها با روش غیرعلمی و غیرقانونی که در سال های گذشته اجرا شد نه دستاوردی در جهت کاهش مصرف بی رویه سوخت داشت و در عین حال هم نتوانست عدالت اجتماعی را به درستی برقرار کند.

س: خوب دولت قبلی یک میراثی را برای شما باقی گذاشته است. اکنون دولت یازدهم در شرایط فعلی باید چه کاری را انجام دهد؟

آنچه در شرایط فلعی باید انجام شود و مهم محسوب می شود بازگشت به قانون است. قانون گفته است که باید در بالادستی قیمت نفت تحویلی به پالایشگاه ها بشود 95 درصد فوب؛ بنابراین لازم است که پالایشگاه ها اقتصادی عمل کنند. خوراک خود را باید به قیمت 95 درصد فوب تهیه کرده و فرآورده هایشان را هم باید به همان قیمت فوب پخش کنند. بنابراین آنها اصلا در حوزه هدفمندی یارانه ها قرار ندارند. بی تردید پالایشگاه های کشور باید با اقتصاد بازار خودشان را هماهنگ کنند. در حوزه تولید برق هم باید تمام هزینه ها از جمله هزینه تولید، انتقال و نگهداری لحاظ شود تا این صنعت صرفه اقتصادی برای سرمایه گذاران و تولید کنندگان داشته باشد.

هزینه گاز مصرفی نیروگاه ها هم بر اساس سیاست های دولت باید تنظیم شود. لذا نیروگاه ها و شبکه برق را نباید به هوای یارانه ها دچار مشکل شوند. در دولت گذشته دولت هیچ کدام از وعده هایش را عملی نکرد. البته باید دانست اینها وعده نبود بلکه قانون هدفمندی یارانه ها بود؛ به واقع می توان گفت دولت قانون را عمل نکرد. به همین دلیل نیروگاه ها الان میلیاردها تومان از دولت طلبکارند به خاطر برقی که به شبکه منتقل کردند. من شنیدم که وزیر نیرو گفته است دولت 23 هزار میلیارد تومان به نیروگاه ها بدهکار است. معنی اش این است پول به دست آمده از خدمات و فروش انرژی برق به عنوان یارانه به مردم پرداخت شده است و مبلغی برای تولیدکننده و طلبکاران دولت در نظر گرفته نشده است. بی تردید در صورت ادامه این روند باید منتظر از بین رفتن این صنعت در آینده باشیم. در حال حاضر شبکه های انتقال و توزیع برق در حداقل های استاندارد خود هم تعمیر و نگهداری نشده اند.

س: چرا شما معتقدید که صنعت برق کشور آینده خوبی ندارد؟ آیا این صنعت در آینده به علت عدم اقتصادی بودن فعالیت هایش ورشکست خواهد شد؟

چون اصلا پولی برای این بخش از صنعت برق در سال های گذشته در نظر گرفته نشده است. بنابراین می توان ادعا کرد صنعت برق به واسطه بی تدبیری های گذشته آینده مبهمی دارد. اگر بخواهم آینده ای برای صنعت برق کشور با همین روند موجود متصور شوم این صنعت اگر نتواند بدهکاری اش را به تولید کنندگان پرداخت کند بی تردید آینده خوبی نخواهد داشت. به طور کلی باید ادعا کنم که قانون هدفمندی یارانه ها در اجرا شکست خورد. اکنون این طرح روی دست دولت یازدهم باقی مانده است فعلا هم چاره ای جز پرداخت نقدی به مردم نداریم. اما مهم تولید کنندگان کشور هستند. با این روند پرداخت پول به تولید کنندگان امکان پذیر نیست.

دولت یازدهم در حال حاضر تلاش می کند که آثار سوء بی تدبیری های گذشته را کمتر کند. بی تردید فرصت و انرژی زیادی از دولت یازدهم صرف رفع آثار مخرب بی تدبیری های گذشته شده و در آینده هم خواهد شد. کسانی که معتقد بودند که طرح هدفمندی یارانه ها عدالت اجتماعی را برقرار می کند اکنون باید بیایند و ببیندد این طرح چگونه موفق شده است شکاف طبقاتی را نسبت به گذشته افزایش داده و چه بار مالی را روی دوش دولتمردان دولت یازدهم نهاده است. در حال حاضر نمی دانم وزیر نیرو و وزرای دیگر چگونه می خواهند بدهکاری دولت را به بخش تولید پرداخت کنند.

منبع: آرمان