پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : نفتنا: بازداشت بابک زنجانی ، موجی از اخبار و تحلیل ها در خصوص پدیده بابک زنجانی و فعالیت های اقتصادی وی در سالهای اخیر را به دنبال داشت. این که بابک زنجانی که بود؟ از کجا آغاز کرد؟ و چگونه در مدتی کوتاه به صاحب یکی از بزرگ ترین هلدینگ های مالی ، تولیدی و خدماتی در کشور تبدیل شد. اما نام بابک زنجانی و ثروت وی با تحریم های اقتصادی ، دور زدن تحریم ها و فروش نفت توسط او در چند سال اخیر گره خورده است. به گونه ای که با روی کار آمدن دولت روحانی ، وزارت نفت به یکی از اصلی ترین طلبکاران از بابک زنجانی تبدیل شد. وزارت نفت ، پول فروش نفت توسط زنجانی را مطالبه می کرد. بابک زنجانی را می توان محصول تعمیق فساد در اقتصادی رانتی دانست که این بار به مدد تحریم های اقتصادی و پنهان کاری در لوای دور زدن تحریم ها ، ژرفا و گستره ای بیشتر یافته بود. اما به نظر می رسد برجسته کردن سوژه ای به نام بابک زنجانی عمدتا از سوی جریان هایی پیگیری می شود که قصد دارند نقش خویش در "کاسبی از تحریم" در سالهای گذشته را پنهان کنند و برای نیل به این مقصود ، به یک قربانی نیاز دارند. در این خصوص گفتیم کردیم با دکتر راغفر تا ابعاد این مسئله را بیشتر بکاویم:
بابک زنجانی به دلیل فعالیت های اقتصادی اش ، بازداشت شد. بسیاری از اقدامات بابک زنجانی و مشخصا بحث دور زدن تحریم ها ، با حمایت دولت احمدی نژاد انجام شد. یعنی گفته میشد به دلیل تحریم ها ، به افرادی در بخش خصوصی نیاز است که "معتمد نظام" باشند و در لوای بخش خصوصی بتوانند تحریم ها را دور بزنند. بابک زنجانی با این قبیل توجیهات در بخش فروش نفت ، فعال شد. این روندی بود که به اذعان بسیاری از کارشناسان به مفاسدی عمیق و بزرگ منتهی شد. تحلیل شما از این اتفاقات چیست؟
تحریم ها فرصت بیشتری را برای فساد برخی افراد و جریان ها فراهم کرد اما تحریم ها علت اصلی فساد اقتصادی نیست. ما مدتهاست که شاهد بروز چنین مشکلاتی در اقتصاد ایران هستیم. اصلی ترین دلیل فساد ، شفاف نبودن فرایندهای کسب درآمد و مخارج در ایران است. به خصوص مخارج عمومی. این اصلی ترین دلیل است. اما دور زدن تحریم ها ، بهانه خوبی برای عده ای شد تا به فعالیت های مخفی و غیرشفاف مشغول شوند. بنابر این مسئله اصلی فقدان شفافیت در فرایندهای کسب قدرت و ثروت در کشور است که عمدتا به منابع عمومی حاصل از درآمدهای نفت و گاز وابسته هستند. نحوه مصرف و مدیریت این منابع هم غیر شفاف است. شیوه مدیریت منابع ، اصلی ترین علت فساد در کشور است. بنابر این تحریم ها ، علت اصلی وقوع فساد در کشور نیست بلکه تحریم ها و دور زدن تحریم ها ، کاتالیزور وقوع بسیاری از مفاسد و از جمله پدیده بابک زنجانی در کشور بوده است. قبل از تحریم ها هم شاهد مفاسد بزرگ بودیم. به نظر می رسد دور زدن تحریم ها ، بهانه ای است از سوی عده ای برای سرپوش گذاشتن بر فساد بزرگ مالی در نظام سیاسی و اداری کشور است. مسئله هم صرفا به بابک زنجانی ختم نمی شود و مفسدین هم محدود به این افرادی که دستگیر شده اند هم نمی شود. دستگیر شده ها ، مفسدین ظاهری هستند و افراد موثرتری در پشت نام این افراد ، پنهان شده اند.
فساد اقتصادی هماره در کشور وجود داشته است. اما بعد از وضع تحریم های نفتی ، به بهانه دور زدن تحریم ها ابعاد مفاسد بسیار نجومی تر شد. به نظر می رسد برخی که در مقابل روند بهبود مشکلات سیاست خارجی و کاهش تحریم ها ، ایستادگی می کنند ، دلیل اصلی ایستادگی شان در مقابل کاهش تحریم ها ، نه مباحث ایدئولوژیک که در واقع نفعی است که از تحریم ها نصیب شان شده است. در واقع می توان آنان را "کاسبان تحریم" نامید. تصور نمی کنید که کاسته شدن از تحریم ها، منافع کلان عده ای را به مخاطره می اندازد و از این رو فعلا با چراغ خامومش به مخالفت با سیاست خارجی دولت روحانی که به از میان رفتن تحریم ها منتهی می شود ، مشغول هستند؟
واقعیت این است که مسئله تحریم ها ، پوششی برای مخفی کاری بیشتر فراهم کرد و بهانه ای برای توجیه فساد برای عده ای شد. تحریم های اقتصادی و به خصوص تحریم های نفتی فرصت های بسیار بزرگتری را برای سودجویی افرادی که در سالهای گذشته وارد این حوزه ها شده بودند ، ایجاد کرد. بنابر تحریم ها جاذبه های بیشتری را برای فساد فراهم کرد. بدیهی است که هر چقدر فضا شفاف تر باشد و بهانه ای برای مخفی کاری وجود نداشته باشد ، فرصت های فساد نیز کاهش می یابد.
شما تاکید دارید که برای کاهش فساد به افزایش شفافیت نیاز است. از طرف دیگر بر مدیریت بهتر منابع از طرف دولت در کاهش فساد تاکید دارید. اما به نظر می رسد یکی از دلایل اصلی فساد این باشد که حجم عمده تخصیص منابع مادی توسط حاکمیت و دولت ، صورت می گیرد. در واقع منابع مادی و مالی در تیول حاکمیت است و توسط عوامل حاکمیت ، به بخش های گوناگون جامعه تخصیص می یابد. در واقع منابع کمیاب و محدود برای برآورده کردن نیازهای گسترده و نامحدود ، در ید اختیار حاکمیت است و دولت فعال مایشاء است. موافق هستید که حرکت به سوی ساز و کارهای بازار در تخصیص منابع مادی و کاهش عاملیت حاکمیت ، می تواند به کاهش گستره فساد کنونی منجر شود؟
به نظر من این مسائل کاملا با یکدیگر مرتبط هستند. یعنی مدیریت منابع و فضای بسته ای که در سالهای گذشته وجود داشته کاملا به هم مربوط هستند. شیوه مدیریت منابع نفتی و توزیع منابع نفتی ، خودش یکی از اصلی ترین علت های بروز فساد و توزیع رانت های ناشی از درآمدهای نفت و گاز در کشور است. این مشکل از گذشته بوده و مربط به چند سال اخیر نیست اما هر چه شرایط بسته می شود و فرایندها غیر شفاف می شود ، فرصت های رانت جویی و فساد بیشتر می شود. در هشت سال گذشته به دلیل وجود بیشترین سلطه انحصاری در کشور ، شکل گیری بیشترین فساد در مقیاس های بی سابقه را شاهد بودیم.
به نظر می رسد کسانی که در هشت سال گذشته بیشترین حمایت را از بابک زنجانی و افرادی شبیه به بابک زنجانی کردند و مسبب گسترش فضای رانتی در اقتصاد ایران بودند ، اکنون حاضر به پذیرش مسئولیت مفساد بزرگ رخ داده نیستند. اکنون قوه قضاییه بابک زنجانی را بازداشت کرده و نمایندگان مجلس و برخی جناح های حامی ِ دولت قبل ، در حال ایفای نقش طلبکار و مدعی هستند و به نظر می رسد این بار قرار است بابک زنجانی قربانی بشود. کما این که در گذشته هم مورد شهرام جزایری را داشتیم. کسانی تحت پوشش نام بابک زنجانی و امثال ایشان ، در هشت سال گذشته به درآمدهای افسانه ای دست پیدا کردند ، الان می توانند به اسم مبارزه با فساد ، خواهان برخورد با بابک زنجانی بشوند و مسئولیت اقدامات و حمایت های سالهای گذشته شان را نپذیرند؟
شیوه برخورد دستگاه قضایی با فساد در سالهای گذشته به گونه ای نبوده که این فساد ها گسترش نیابد. شخصیت هایی مثل بابک زنجانی ، چهره های ظاهری مسئله هستند و این افراد برای برخی جریان ها و جناح های در قدرت ، در واقع کارگزاری کرده اند و آن جریان ها ، فرصت های بسیار بزرگتری در لوا و پشت اقدامات امثال بابک زنجانی ، نصیب شان شده است.
