پیامی برای فردای مناقشه هسته ای

نخستین پیام مسئول تیم مذاکره ایران در روز ورود به وین حاوی نکاتی قابل تأمل بود که در فضای سیاست‌زده رسانه‌ها چندان به آن پرداخته نشد. وزیر امور خارجه ایران بعد از بیان جمله‌ای که اهمیت تاریخی سفر اخیر را به مخاطب بازگو می‌کند(من در وین هستم تا به یک بحران غیرضروری و طولانی که مدت‌ها قبل می‌بایست خاتمه می‌یافت پایان دهم. ) می‌نویسد: «ما آماده دستیابی به یک توافق خوب و متوازن و گشودن افق‌های جدیدی برای برخورد با چالش‌های مهم و مشترک هستیم. امروز تهدید مشترک ما رشد سریع افراط‌گرایی خشن و بربریت افسارگسیخته است... . . تهدیدی که ما با آن رو به رو هستیم در قالب مردانی نقاب دار تجسم یافته است که مهد تمدن را هدف گرفته‌اند. از ما صحبت می‌کنم چرا که هیچ کس از این خطر جهانی در امان نیست. برای مقابله با این چالش‌های جدید، روش‌های جدید هم بشدت مورد نیاز است. ایران همواره در خط مقدم مبارزه با افراط حاضر بوده است. امیدوارم همتایان من نیز توجه خود را به این موضوع متمرکز کرده و منابع خود را برای مقابله با این تهدید حیاتی متمرکز کنند»

به این صورت ظریف از هدف نهایی و فردای مختومه شدن پرونده هسته‌ای ایران سخن به میان می‌آورد. این گفته صریح او حاوی پاسخی به این سؤال مطرح در اذهان عمومی است که چرا ایرانی‌ها و دولت منتخب آنها این اندازه عزم خویش را برای عبور از مناقشه هسته‌ای جزم کرده‌اند. این سخن ظریف که ایران با حل مناقشه هسته‌ای بر آن است تا برای حل مناقشاتی مهم‌تر و خطرناک‌تر در خاورمیانه گام بردارد، در واقع پیامی است که دولت ایران می‌خواهد از مبدأ وین و کانون مذاکره ایران و 6 قدرت جهانی مخابره کند. بر همین اساس این گفته از زوایای مختلف سزاوار بحث و تحلیل است:

1- گفته ظریف می‌خواهد به یک برداشت و قضاوت درباره سیاست‌های دولت اعتدال پایان دهد قضاوت کسانی که گمان می‌کردند که پرونده هسته‌ای خوان اول و آخر حرکت دولت روحانی است و حتی می‌گفتند و می‌نوشتند که روحانی همه چیز را به موضوع هسته‌ای گره زده و منتهای آمال این دولت حل این مناقشه است. در حالی که روحانی در همه بزنگاه‌های مذاکره با طرف‌های غربی اعلام کرده است که حل پرونده هسته‌ای بخشی از مسیر حرکت این دولت است نه منزل و مقصد نهایی آن است. روحانی و دیپلمات‌هایش بی‌آنکه واقعیت مناقشه و ابعاد و پیچیدگی آن را انکار کنند اما اصالتی برای آن قایل نبوده‌اند به این معنا که آنها این بحران را زاییده مسأله بزرگتری به نام بدبینی و بی‌اعتمادی طرفین می‌دانستند که در گذر زمان و بر اثر بی‌تدبیری تبدیل به یک زخم عمیق شده است. این نوع نگاه دولت یازدهم به قضیه هسته‌ای باعث شد وزارت خارجه از روز اول سیاست مدیران سلف خویش را که مذاکره را امری صوری و نمادین می‌دیدند و اختلاف هسته‌ای ایران و غرب را قضیه‌ای ذاتی و ایدئولوژیک می‌پنداشتند کنار بگذارد و با این اندیشه برای مذاکره با طرف‌های مقابل گام بردارد که تضاد ایران و قدرت‌های عضو شورای امنیت سازمان ملل قابل رفع است.

2- به دلیل اثرات گسترده پرونده هسته‌ای بر اقتصاد ایران، تصور غالب افکار عمومی این است که ماجرای هسته‌ای فقط راه توسعه اقتصاد کشور را سد کرده است، در حالی که بیش و پیش از آن، مسیر مناسبات سیاسی و دیپلماتیک ما با جهان خارج آسیب دیده است. پیام ظریف دقیقاً ناظر به همین نکته است او در واقع می‌گوید با برداشته شدن مانعی به نام اختلاف هسته‌ای راه برای نقش‌آفرینی ایران در معادلات عرصه دیپلماسی جهان هموار می‌شود. مناقشه هسته‌ای همه این سال‌ها به صورت نماد ناسازگاری ایران و جامعه بین‌المللی درآمد و همچون غده‌ای گلوگاه ارتباطی ایران با همه طرف‌های خارجی را مسدود کرد. حال برای دولت جدیدی که بعد از دوران پوپولیست‌ها، سیاست خویش را «تعامل با جامعه جهانی» قرار داده بود، گریزی جز این نبود که پرونده هسته‌ای را دروازه بازگشت ایران به دیپلماسی بین‌المللی قرار دهد.

3- در پیام ظریف خطر اصلی برای امنیت منطقه ما و کل جامعه بین‌المللی، تروریسم فرقه‌ای معرفی شده است وزیر خارجه حتی به مخاطبانش یادآوری می‌کند که رئیس جمهوری ایران از مدت‌ها قبل، وقتی که طرح جهان عاری از افراط و خشونت را ارائه کرد این پیام را به جهان غرب منعکس کرده بود که تروریسم بویژه در لباس فرقه‌ای و قومی بزرگترین تهدید است و بر همین اساس باید محور و مبنای همه مذاکرات و همکاری‌های بین‌المللی قرار گیرد. حال در ورود به این عرصه خطیر یعنی مواجهه با طاعون تروریسم، ایران از جایگاه منحصر به فرد برخوردار است اما شرط اصلی استفاده ایران از این امتیاز بزرگ و موقعیت تاریخی این است که همه سوءتفاهم‌های ناشی از ماجرای هسته‌ای میان ایران و جهان غرب برطرف شود

درست است که ایران تاکنون توانسته است این موج تنش و افراط‌گرایی را از حریم مرزهای خویش دور نگه دارد اما واقعیت غیر قابل انکار این است که طوفان تروریسم بویژه از نوع فرقه‌ای و ایدئولوژیک آن به صورت غیر مستقیم امنیت و اقتصاد و آینده ما را تحت‌الشعاع قرار داده است، جریان افراط در نقطه‌ای خیمه زده است که عمق امنیت ملی ایران به حساب می‌آید.

دکتر سید علی میرباقری
استاد دانشگاه و مشاور ارشد وزارت کشور