پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران این روزها اوقات فعال و پرجنب و جوشی را تجربه میکند. در حالی که مذاکرات هستهای در وین اتریش به طرز نفسگیری ادامه دارد و تیم مذاکره کننده ایرانی میکوشد در عین پیش بردن فضای مذاکره، حداکثر سود و منافع ملی کشور را تأمین کند، روحانی نیز فرسنگها دورتر از وین در قلب روسیه تلاش نمود تا زمینههای پیشبرد مذاکرات هستهای و نیز مناسبات ایران با کشورهای اثر گذار آسیایی در شرایط پس از تحریم را مهیا کند.
رئیس جمهوری روز پنجشنبه، ١٨ تیر (٩ جولای)، برای حضور در چندین نشست منطقه ای، به شهر اوفا، مرکز جمهوری باشقیرستان روسیه رفت. اجلاس اوفا این بار منحصر به سازمان همکاری شانگهای نبود؛ بلکه دو سازمان منطقهای و جهانی دیگر یعنی بریکس و اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز که اعضای نسبتاً مشترکی دارند و خصوصاً جمهوری فدراتیو روسیه در همگی آنها عضویت دارد، در این نشست حضور داشتند. البته مهم ترین این سازمانها از دیدگاه ایران، همان اجلاس سازمان همکاری شانگهای است که متشکل از کشورهای روسیه، چین، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان است و ایران نیز در کنار سه کشور پاکستان، هند و مغولستان به عنوان عضو ناظر در این اجلاس شرکت میکند. گروه بریکس نیز متشکل از برزیل، روسیه، چین، آفریقای جنوبی و هند است. وجه مشترک این کشورها، برخورداری از رشد سریع اقتصادی بوده است.
اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز که با حضور 3 کشور روسیه، بلاروس و قزاقستان از سال گذشته کار خود را آغاز کرده بیشتر بر حوزه مسائل گمرکی و تسهیل تجارت بین کشورهای عضو متمرکز است. وجود تعرفه پایین واردات در این اتحادیه، کشورهای مختلف از جمله ایران را به همکاری با این اتحادیه علاقهمند کرده است. کشورهای عضو این سه سازمان امیدوارند از طریق همکاری نزدیک با یکدیگر بتوانند به یک نیروی اثرگذار اقتصادی و سیاسی در سطح بینالمللی تبدیل شوند و بتوانند با سایر قدرتهای بزرگ جهانی رقابت کنند.
در این بین جمهوری اسلامی ایران نیز که از موقعیت ممتاز ژئوپلیتیک، پتانسیلهای اقتصادی و منابع وسیع نفت و گاز برخوردار است و واجد تمامی ویژگیهای یک قدرت برتر منطقهای میباشد، مایل به گسترش همکاری با این سازمانها بویژه سازمان شانگهای است. در این راستا افزایش مناسبات ایران با این سازمانها خصوصاً اعضای سازمان شانگهای میتواند منافع متقابلی را برای هر دو طرف به دنبال داشته باشد. افزایش مناسبات با جمهوری اسلامی ایران به کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای کمک میکند ضمن نزدیکی به با ثباتترین و پرنفوذترین کشور اسلامی خاورمیانه، راه دسترسی خود به بازارهای بینالمللی و منابع انرژی را نیز هموار کنند.
روسیه نیز که نیازی به منابع انرژی ایران ندارد، در شرایطی است که به دلیل سیاستی که در قبال اوکراین و شبه جزیره کریمه در پیش گرفته، با تحریمهای اقتصادی و انزوای تحمیل شده از سوی غرب مواجه است و برای پیشبرد سیاستهای خود در عرصه بینالمللی بشدت به یارگیری و افزایش نفوذ دیپلماتیک در مناطق مختلف نیاز دارد و از این رو در برهه کنونی ایران میتواند نقش ارزشمندی برای این کشور داشته باشد. بهطور متقابل، جمهوری اسلامی ایران نیز در وضعیت کنونی نیاز وافری به تعمیق جایگاه خود در بین کشورهای قدرتمند آسیایی دارد. فوریترین نیاز فعلی ایران؛ همراهی و حمایت روسیه و چین به عنوان دو عضو دائم شورای امنیت، از موضع کشورمان در مذاکرات هستهای است.
با وجود این از مجموعه نشستها و دیدارهای دو جانبه رئیس جمهوری با مقامات چینی، هندی و روس، چنین به نظر میرسد که هدف وی از این سفر، دوراندیشانهتر از صرف مذاکرات هستهای بوده است. با توجه به شرط تلویحی سازمان همکاری شانگهای برای پذیرش عضویت دائمی ایران پس از لغو تحریمها، روحانی در این سفر کوشید چشمانداز آینده روابط ایران و کشورهای آسیایی در دوران پسا تحریم را برای آنها به تصویر بکشد و فرصتهای تعامل با ایران را به آنها یادآوری کند. از این رو میتوان گفت دیپلماسی دولت تدبیر و امید حتی در دوران پس از تحریم نیز مبتنی بر روابط متوازن با شرق و غرب خواهد بود و رئیس جمهوری و دستگاه دیپلماسی بنا دارد حتی پس از بهبود مناسبات با غرب نیز همه تخممرغهایش را در سبد آنها قرار نداده و با تقویت مناسبات دیپلماتیک با قدرتهای شرقی، به حوزههای مانور و قدرتنمایی کشور در عرصههای منطقهای و بینالمللی تعدد و وسعت ببخشد.
* دکتر محمد مهدی مظاهری
استاد دانشگاه
عضویت در مجامع مهم جهانی و شناخت در مذاکرات و نگاه مثبت جهان نسبت به ایران (که ما در حل مسایل از همه پیشقدم تریم )ارمغان دولت تدبیر