نمونه این نوع سوالات سیاسی از وزرای دولت یازدهم در دوره پیشین مجلس بهوفور به  چشم می‌خورد. دوره‌ای که نمایندگان منتقد دولت اعتدال، وزرا را هر روز به بهارستان می‌کشیدند و با انبوهی از تذکر و سوال و کارت زرد، آنها را بدرقه می‌کردند،‌ تا آنجاکه هیات رئیسه مجلس نهم برای آنکه هر روز مجلس به سوال از وزرا نگذرد، تصمیم گرفت تنها سه‌شنبه‌ها موضوع سوال یا استیضاح وزرا در دستورکار قرار بگیرد. براساس آمارهای موجود، نمایندگان مجلس نهم، مجموعا 10 هزار و 531 تذکر به اعضای کابینه دولت یازدهم دادند و در بازه دو سال و نیمه تابستان 92 تا بهار 94، در مجموع دو هزار و 250 سئوال پرسیدند.

به گزارش انتخاب، در مجلس قبل همچنین یک وزیر کابینه روحانی (رضا فرجی دانا) کارت قرمز و شش وزیر دیگر (علی طیب‌نیا، علی جنتی، علی‌اصغر فانی، عبدالرضا رحمانی‌فضلی، محمدرضا نعمت‌زاده و محمود واعظی) کارت زرد گرفتند که صدور این کارت برای برخی از این وزرا تکرار شد. استفاده سیاسی از ابزارهای نظارتی مجلس به اندازه‌ای بود که در روزهای پایانی کار مجلس نهم، مجید انصاری معاون وقت امور مجلس رییس جمهوری گفت: «با بیش از 12 هزار سوال و تذکر به رییس جمهوری و مسئولان کشور، اهمیت تذکر و سئوال از بین رفته و به امری عادی تبدیل شده است.»

تکرار یک تاکتیک پارلمانی

با وجود اینکه انتخابات هفتم اسفند سال گذشته، به تغییر ترکیب بهارستان انجامید و بسیاری از سوال‌کنندگان مجلس قبل، نتوانستند برای حضور دوباره در مجلس اعتماد رای دهندگان را کسب کنند، اما به‌نظر می‌رسد اقلیت نمایندگان منتقد دولت در این مجلس همچنان تلاش دارد تا تاکتیک سوال پیچ کردن وزرا را در سال آخر دولت تکرار کرده و عملا با استفاده از این شیوه وقت و ذهن اعضای کابینه را درگیر پرسش‌هایی کنند که بعضا اهمیت کافی برای طرح در مجلس را ندارد.

هرچند هنوز کمی زود است برای اینکه سوالات مطرح شده درباره وزرای کابینه روحانی تحلیل محتوا شود، ولی چند سوال طرح و اعلام وصول شده در هفته های اخیر نشان می‌دهد برخی از سوالات با توجه به گرایش سیاسی نماینده سوال‌کننده، بیش از آنکه جنبه نظارتی داشته باشد، سیاسی است. با این حال روشن است که به‌دلیل کاهش تعداد نمایندگان منتقد در این دوره از مجلس، منتقدان دولت رأی کافی برای صدور کارت زرد به وزرا ندارند با این حال شاید دلواپسان بهارستان بتوانند با استفاده از نارضایتی بدنه نمایندگان حامی دولت از برخی وزرا، گام‌های جدی‌تری در جهت خط و نشان کشیدن برای دولت تدبیر و امید بردارند.

در چنین شرایطی، خطر تکرار سناریوی طیفی از مخالفان دولت در مجلس قبل برای سوال‌پیچ کردن وزرا، پیش‌روی دولت روحانی است و باید دید آیا معاون جدید پارلمانی رئیس‌جمهور می‌تواند با کمک فراکسیون‌های فعال مجلس و نیز با مدد گرفتن از نفوذ هیئت رئیسه پارلمان از پیشرفت آن جلوگیری کند یا نه؟

شکست سناریوی دلواپسی نفتی

به‌نظر می‌رسد چهره‌های شاخص جبهه پایداری در مجلس، ازجمله هماهنگ‌کنندگان سناریوی سوال از وزرای دولت تدبیر و امید هستند؛ اما چندان از حمایت اکثریت مجلس برای نتیجه گرفتن از طرح پرسش‌های خود یا پروپاگاندای رسانه‌ای پیرامون آن برخوردار نیستند.

یکی از مصادیق نبود قدرت انسجام برای تعیین‌کننده بودن رأی پایداری‌ها، جلسه‌ای است که با حضور بیژن زنگنه برای بررسی قراردادهای نفتی برگزار شد. پایداری‌ها علاقه مند بودند که این جلسه به‌دلیل بازتاب رسانه‌ای، علنی باشد. به همین خاطر جواد کریمی قدوسی نماینده مشهد در مجلس به یکی از خبرگزاری‌ها گفته بود: «ما با تمام توان از برگزاری جلسه غیرعلنی جلوگیری می‌کنیم و موضوع قراردادهای جدید نفتی باید در جلسه علنی و به صورت شفاف مورد بررسی قرار گیرد». اما روز یکشنبه در آغاز جلسه، نتیجه رای‌گیری درباره اینکه آیا جلسه علنی باشد یا غیرعلنی، آشکارا برخلاف نظر طیف منتقد دولت در بهارستان بود. البته باید توجه کرد که در این مورد خاص تنها پایداری‌ها خواستار علنی بودن جلسه نبودند و برخی از دیگر اصولگرایان نیز چنین می‌خواستند اما جمع پایداری‌ها و این عده از اصولگراها به نصف اعضای حاضر در جلسه نرسید. پس از برگزاری نشست غیرعلنی نیز روشن شد که دولت و مجلس برخلاف خواست منتقدان بر سر اصلاح قراردادهای جنجالی حوزه نفت، راهی تعاملی پیش گرفته‌اند.

نگرانی از وزن‌کشی سیاسی در پارلمان

از دیگر تلاش‌ها برای به مجلس کشیدن وزرای دولت حسن روحانی، سوال نماینده مردم نیشابور از وزیر علوم درباره عدم تعیین تکلیف اساتید دانشگاه‌های فنی و حرفه‌ای بود. موضوعی که به گفته فرهادی ربط زیادی به او نداشت و در حوزه تخصصی کمیسیونی که چنارانی در آن عضویت دارد - امنیت ملی و سیاست خارجی - نیز نبود.

هرچند چنارانی ارتباط ساختاری با پایداری‌ها ندارد اما به نظر می‌رسد که با این جریان تا حدودی ارتباط فکری پیدا کرده، او تنها نماینده زنی است که عضو فراکسیون ولایت است. سوال از وزیر علوم پس از توضیحات فرهادی در صحن علنی به رای گذاشته نشد اما نکته جالب توجه آنجا بود که نمایندگان زیادی که بیشتر آنها از اصولگرایان تندرو بودند اطراف نماینده سوال کننده جمع شده بودند تا او را راضی کنند سوال را به رای نگذارد.

کاظم دلخوش یکی از کسانی بود که برای راضی کردن چنارانی به کنار صندلی او رفته بود. او در پاسخ به این سوال خبرآنلاین که« چرا کسانی که به نظر موافق سوال از وزیر بودند تلاش می‌کردند از رای‌گیری درباره آن جلوگیری شود»،گفت: ایشان برای طرح سوال از ما مشورت گرفته بود ما هم برای کمک به او اطرافش جمع شده بودیم. ما باید به همکارانی که جدید آمده‌اند و نیاز به راهنمایی دارند،‌ کمک کنیم.

او درباره چرایی تلاش برخی نمایندگان از جلوگیری از به رای گذاشتن سوال پاسخ روشنی نداد، اما در لابی مجلس زمزمه‌های غیرعلنی می‌گفت، دلیل اصلی این بود که نمی‌خواستند با این رای گیری وزن مخالفان دولت در مجلس سنجیده شود.

تجربه مجلس نهم تکرار نمی‌شود

رمضانعلی سبحانی فر، نماینده مردم سبزوار در پاسخ به سوالی درباره تکرار سناریوی سوال‌پیچ کردن وزرای کابینه اعتدال تاکید می‌کند که فضای مجلس نهم هرگز در مجلس دهم تکرار نمی‌شود. او یادآور می‌شود: همین سوال خانم چنارانی یک نمونه بود که نشان می‌داد این فضا تکرار نمی‌شود. پایداری‌ها دورش جمع شده بودند تا فضا را در دست بگیرند اما بعد از مدتی دیدند که نمی‌توانند فضایی که می‌خواهند را ایجاد کنند. او درباره فرجام استیضاح وزیر آموزش و پرورش هم می‌گوید: درباره آقای فانی صبر کنید ببیند نتیجه‌اش چه خواهد شد.

سهیلا جلودارزاده، نماینده مردم تهران نیز تاکید دارد که فضای مجلس نهم در مجلس دهم تکرار نمی‌شود. او البته سوال از وزرا را مفید دانسته و می‌گوید: در حالت کلی سوال از وزرا به بدنه مجلس کمک می‌کند و باعث می‌شود کسانی که واقعا می‌خواهند خدمتگزار مردم باشند، جایگاه خود را پیدا کنند. او البته درباره پرسش‌های سیاسی برخی نمایندگان می‌گوید: جبهه پایداری فعالیت زیادی در مجلس دارد اما مقبول نمی افتد.

سوال‌های «نماینده مشهور» از ظریف

خوش‌بینی نمایندگان حامی دولت به عدم تکرار تاکتیک سوال‌پیچی کردن وزرا درحالی است که روز یکشنبه چهار سوال از وزیر امور خارجه اعلام وصول شد. محمدرضا پورابراهیمی نماینده مردم کرمان و راور از وزیر امور خارجه درباره علت عدم فعالیت این وزارتخانه در عرصه دیپلماسی اقتصادی سوال دارد. این سوال چندان سیاسی به نظر نمی‌آید اما در کنار این سوال، جواد کریمی قدوسی سه سوال را طرح کرده که شامل علت تنظیم گزارش‌های سه ماهه اجرای برجام به دور از واقعیت‌ها، علت مخالفت با برگزاری نمایشگاه افسانه هولوکاست و علت تغییر معاون عربی و آفریقای وزارت امور خارجه در شرایط حساس منطقه است. البته اینکه چرا کمیسیون امنیت ملی سوال درباره برگزاری یک نمایشگاه را «ملی» ارزیابی کرده و به صحن علنی آورده نشانه‌ای از رویکردی است که نسبت به سوال‌های سیاسی در این مجلس وجود دارد.

در همین رابطه کمال دهقانی فیروزآبادی، نماینده مردم میبد و تفت و نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی به خبرآنلاین می گوید: سوالات زیادی مطرح شده بود که برای پاسخ به آنها آقای وزیر در کمیسیون حاضر شدند و با پاسخ های ایشان اکثر سوال کنندگان قانع شدند. در این بین،‌ دو نفر از سوال کنندگان اعلام کردند که قانع نشدند. او درباره ماهیت سوال‌ها، می‌افزاید: ممکن است از نظر خود من که عضو کمیسیون امنیت ملی هستم اینها سوال نباشد اما برای ایشان سوال است. مهم این است که این سوالات در منظر و مرآی همه مردم است و مردم هم سوال و هم جواب را می بینند. افکار عمومی درباره این سوال و جواب قضاوت می‌کند. آقای کریمی قدوسی هم درباره برجام نظر مثبتی دارند و می گویند الان قانون شده و از این لحاظ از قانون برجام حمایت می کنیم اما متقابلا قانون دیگری هم داریم که می گوید نمایندگان باید دغدغه داشته باشند که آیا برجام به درستی اجرا می شود یا خیر.

دهقانی درباره اینکه آیا ممکن است مجلس به سمت کارت زرد دادن به وزرا برود، نیز یادآور می‌شود: فضای عمومی مجلس در حمایت از دولت است. فضایی است که می‌خواهد معضلات اقتصادی را حل کند و به  فکر سرمایه‌گذاری باشد و چاره‌ای برای بحران‌های موجود مانند بحران آب بیندیشد. به نظر من این فضا کمتر سیاسی است و می‌توان گفت مجلس دهم فضای محض سیاسی کمتری نسبت به گذشته دارد.

با وجود این نوع نگاه‌های مثبت، تداوم پرسش از وزیر امور خارجه در مجلس، نشان‌دهنده رویکردی است که بی‌شباهت به استراتژی مجلس قبل نیست. افزون بر چهار سوال مطرح شده از ظریف، گفته می‌شود که هفت نماینده دیگر که شامل اكبر رنجبرزاده نماينده اسدآباد، نصرالله پژمان‌فر و جواد كريمي‌قدوسي، نمايندگان مشهد و كلات، نادر قاضي‌پور نماينده اروميه، حسينعلي حاجي‌دليگاني، نماينده شاهين‌شهر، حسن نوروزي، نماينده رباط‌‌كريم و هاجر چناراني، نماينده نيشابور می‌شود، مدعي حمايت وزارت خارجه از دو جاسوس شده‌اند و قرار است در این رابطه از محمدجواد ظریف سوال کنند. سوالی که در کنار سایر سوالات مطرح شده در مجلس، نشان از نوعی تاکتیک پارلمانی برای درگیر کردن وزرای کابینه دارد.