آخرين نايب

حضرت مهدي(عج) در ايام غيبت صغري از سوي نايبان منصوب خويش با شيعيان در ارتباط بود. پس از شهادت امام حسن عسکري(ع) در هشتم ربيع الاول سال 260 قمري، تا پانزدهم شعبان سال 329 قمري، به مدت 69 سال، غيبت صغراي آن حضرت، ادامه يافت که با محاسبه ايام غيبت آن حضرت در حيات پدرش امام حسن عسکري(ع) به مدت 74 سال خواهد شد و در اين مدت چهار تن از شخصيتهاي معروف و ممتاز شيعه به ترتيب، امر نيابت آن حضرت را بر عهده داشتند و واسطه مستقيم آن حضرت با شيعيان و عموم مردم بودند.
اين چهار شخصيت بزرگوار که به نواب اربعه و سفيران امام زمان(عج) معروف گرديده اند، عبارتند از: عثمان بن سعيد عمروي، محمد بن عثمان بن سعيد عمروي، حسين بن روح نوبختي و علي بن محمد سمري.
مدت نيابت علي بن محمد سمري، نسبت به سه نايب خاص ديگر، کمتر بود و تنها سه سال ادامه يافت. شيخ صدوق از حسن بن احمد مکتب روايت کرد: در آن سالي که ابوالحسن علي بن محمد سمري وفات يافت، من در بغداد بودم و چند روز پيش از وفاتش به محضرش شرفياب شدم. وي در آن روز، توقيعي از امام زمان بيرون آورد و براي مردم قرائت کرد.
متن آن نامه چنين بود: بنام خداوند بخشاينده مهربان
اي علي بن محمد سمري! خداوند متعال به برادران ديني ات پاداشي عظيم درازدست دادنت، کرامت فرمايد. به درستي که تو از امروز تا شش روز ديگر وفات خواهي يافت. پس خود را آماده ساز ولي به کسي وصيت (به نيابت) مکن که قائم مقام تو، پس از وفاتت گردد. چه اين که غيبت بزرگ آغاز گرديده است و مرا ظهوري نخواهد بود، مگر به اذن خداوند منان. ظهور من آن قدر به درازا خواهد کشيد، که دل ها را قساوت فراگيرد و زمين از جور و ستم لبريز گردد و بزودي کساني از شيعيانم مي آيند و ادعاي مشاهده و ديدنم را مي نمايند. آگاه باشيد که هر کس پيش از خروج سفياني و رسيدن صيحه آسماني، ادعاي مشاهده و ديدن مرا نمايد، دروغگو و افترا زننده است».
حسن بن احمد گفت: ما اين توقيع شريف را نوشته و نسخه برداري کرديم و از نزد علي بن محمد سمري بيرون رفتيم و شش روز ديگر، مجدداً به محضرش شرفياب شديم؛ ديديم وي در حال جان دادن است. در آن حال، يکي از هم نشينان از او پرسيد: وصي تو پس از وفاتت کيست؟ وي به آرامي پاسخ داد: خدا را امري است که خود آن را به بلوغ و اتمام خواهد رسانيد. اين جمله را گفت و روح از بدنش پرواز کرد.با وفات علي بن محمد سمري، غيبت صغري امام زمان(عج) به پايان رسيد و غيبت کبري آن حضرت آغاز گرديد و از آن زمان تا کنون، آن حضرت نماينده و نايب خاصي تعيين نکرده است و شيعيان را به وکلاي عام و مراجع تقليد ارجاع داده است. در يکي از توقيعات شريفه آن حضرت به محمد بن عثمان عمروي آمده است: و أما الحوادث الواقعه فارجعوا الي رواه حديثنا، فانهم حجتي عليکم و أنا حجه ا... عليهم. ( منتهي ال؛مال، ج 2 ، ص 509 )
درباره تاريخ وفات علي بن محمد سمري، برخي پانزدهم شعبان سال 328 و برخي ديگر 15 شعبان سال 329 قمري را ذکر کرده اند. (الاحتجاج، ج 2 ، ص 296 )