نماز جمعه یكی از مهمترین نهادهای تاریخ انقلاب اسلامی است كه علاوه بر تاثیر فراوان در نظام جمهوری اسلامی، جایگاه خاصی نیز در ساختار سیاسی و اجتماعی كشور دارد. نماز جمعه اكنون یكی از مهمترین تریبون های سیاسی نظام است كه هر آنچه در این تریبون مطرح می شود، راه به فردا باز می كند. آنچه در ذیل می آید، گفتگوی جماران با آیت الله سیدجلال الدین طاهری اصفهانی امام جمعه پیشین اصفهان كه به مناسبت 5 مرداد سالروز اقامه نخستین نماز جمعه تهران به امامت آیت الله طالقانی انجام شده است:
بصورت مفید و مختصر درباره اهمیت دینی و جایگاه اجتماعی نماز جمعه صحبت كنید. چرا در اسلام اینقدر به نماز جمعه اهمیت داده می شود؟
اولا عبادت فردی داریم و عبادات جمعی. عبادات فردی مثل این است كه انسان روزه بگیرد و حج برود و عبادت جمعی مثل نماز جمعه در روز جمعه و نماز عید در روز عید كه از شور و هیجان خاص عبادی برخوردارند و همه با جمعیت انبوه هم نظر و هم دل بسوی خدا می روند. ثانیا اینكه روز جمعه روز عید مسلمانان است، باید گرامی داشته شود. این نماز به تك تك مسلمانان هویت و نشاط می دهد و از علائم حضور و بیعت از امام است. ثالثا به معنای توجه به مسائل فرهنگی و مذهبی اسلام و پر رونق شدن دین است و مطرح شدن اصل دین و دینداری در موقع اقامه نماز در شكل و چارچوب خاص. اما از نظر اجتماعی مسلم است كه فوائد زیادی دارد من جمله ایجاد وحدت مسملانان و بزرگداشت عید ایام و روزهای الهی و دلگرمی مسلمانان با توجه به حضور در صحنه و اعلام همبستگی در هر هفته یكبار و توجه به شعارهای لازم زمانه كه مفید به حال اجتماع است و از طرف دیگرتوجه به مشكلات عدیده مردم و جامعه و آمادگی برای برطرف كردن آن.
تاریخچه مختصری از برگزاری نمازجمعه در دوران معاصر بفرمایید. پیش از انقلاب اسلامی در ایران نماز جمعه به چه نحوی برگزار می شد؟
اینجانب از سالها قبل از انقلاب از اینكه نماز جمعه حتی در بین علمای ما مهجور بود ناراحت بودم. و این را غفلت بزرگ می دانستم. از همین رو در راستای اهداف انقلاب، اینجانب و مرحوم حضرت آیت الله العظمی منتظری به دنبال این بودیم كه علی رغم همه معضلات نماز جمعه را احیا كنیم و می دانستیم كه نمازهای جمعه می تواند به پایگاهی برای مقابله با اهداف ضد اسلامی شاه تبدیل شود.
در همین راستا نظر حضرت امام (ره) را جویا شدم. پاسخ ایشان بنظر من خیلی عمیق و پرمعنا بود. ایشان فرمود كه نماز جمعه مسئله مهم و مغفولی است ولی مهم آن است كه بایستی با شكوه وعظمت برگزار شود. توصیه ایشان این بود كه یكی دو نماز جمعه برپا شود واگر با استقبال مردم مواجه شد با همت ادامه یابد.
از همین رو بود كه اینجانب در سال 1351 اولین نماز جمعه اصفهان را بعد از نمازی كه مرجع فقید در نجف آباد اقامه فرمودند، در اصفهان برپا كردم كه با استقبال گسترده ای همراه شد كه عبدا به كانون اصلی مبارزه با رژیم شاهنشاهی تبدیل شد.
دیدگاه امام خمینی در خصوص نماز جمعه چه بود؟
از نظر فتوایی، معظم له نماز جمعه را واجب تخییری می دانستند ولی با توجه به موقعیت كشور و انقلاب و حضور خودشان برگزاری نماز جمعه را امری ضروری می دانستند.
نخستین نمازجمعه بعد از انقلاب چگونه برگزار شد؟
پس از اینكه انقلاب شكوهمند اسلامی به رهبری امام خمینی (ره) در سال 57 به ظهور رسید و پیروزی بدست آمد. بنابه حضور مردم در صحنه های عبادی سیاسی، اهمیت خاص مكتب اسلام به برگزاری نماز جمعه در زمانی كه خصوصا امام باشد یا امكان نماز جمعه باشد، در زمان غیبت می بایست نماز جمعه بصورت قانونمند و مدون و با انتخاب امام جمعه از سوی تشكلایت رهبری باشد. علی هذا لازم دانسته شود كه این مسئله تحقق پیدا كند و نماز جمعه برگزار گردد. از مركز گرفته تا سایر مراكز استانها و شهرستانها و بخشها و روستاها، با شرایط نماز، برقرار شود.
در ابتدای انقلاب اسلامی بنا به پیشنهاد مرحوم آیت الله العظمی منتظری به امام خمینی (س) كه حالا انقلاب شده و زمام امور بدست امام است، چه خوب است نماز جمعه در تهران برگزار شود و همگانی شود. می گفت من خودم نجف آباد كه بودم نماز جمعه می خواندم واثر هم داشت. امام هم همین را عملی نمودند و آیت الله طالقانی را به عنوان امام جمعه تهران انتخاب كردند و معرفی نمودند كه اولین نماز جمعه جمهوری اسلامی محقق شد.
چرا آیت الله طالقانی به عنوان نخستین امام جمعه تهران انتخاب شد؟ شخصیت و منش ایشان چگونه بود؟
آیت الله طالقانی فردی مجتهد، مبارز، شناخته شده و مورد علاقه همگان بود و از نظر منش و روش و سجایای اخلاقی و ادب و فرهنگ، فردی فرهیخته بود و خودساخته و مهذب و مورد قبول امام و علما هم بود تا اینكه بعنوان امام جمعه تهران منصوب شد.
نخستین خطبه های نماز جمعه چه نكات مهمی دربرداشت و چه نتایجی را به دست آورد؟
اولین نماز جمعه دعوت به وحدت تمامی اقشار بود دعوت به تقوی و توصیه به ارزشها خصوصا تبعیت از امام خمینی و عدم تخلف از امام.
درباره كاركرد اجتماعی و سیاسی نماز جمعه در ایران بعد از انقلاب صحبت كنید؟ نماز جمعه چه جایگاهی در جامعه سیاسی ایران دارد؟
اصولا كل مسائل و مشكلات در نماز جمعه مطرح و امور كشور در بعد سیاسی واجتماعی فرهنگی بیان می شود. این نماز جمعه ها جایگاه مهمی را داشتند و در جهت تبلیغ و مسائل جنگ و دعوت به وحدت مردم در برابر استكبار و خودخواهیها نقش‌آفرین بودند
با عنایت به خطبه امام حسین(ع) درباره نماز جمعه، رابطه حكومت و نماز جمعه را تبیین بفرمایید؟ آیا امامان جمعه می توانند به نمایندگی از مردم، به نقد حكومت بپردازند؟
اصلا نماز جمعه در عین اینكه عبادت است امری سیاسی نیز هست و چنانچه حكومت بر اساس حق وعدل قیام كند و حضور داشته باشد، نماز جمعه است كه محل بیان عظمت اسلام و مسلمانان است و از طرف دیگر چنانچه فردی از سردمداران حكومت و یا خود حكومت، خدای نخواسته رو به انحراف و مشكل سازی بروند. این نماز جمعه است كه باید آگاهی بخش باشد و هشدار بدهد و روشنگری وانتقادات سازنده و پیشنهادات ارزنده برای حكومت داشته باشد.
ویژگی های یك امام جمعه خوب چیست؟
ائمه جمعه بایستی با معضلات منطقه ای كه در آن نماز برپا می دارند آگاه باشند واز شهرت خوبی در بین مردم آن منطقه برخوردار باشند یك امام جمعه خوب می بایست قبل از همه چیز از شهرت خوبی برخوردار باشد و مهذب و خودساخته باشد و دارای خلق و خوئی محمدی و علوی باشد و از آگاهی لازم ومعرفت برخوردار و در برابر مردم متواضع و پاسخگو به مسائل دینی و سیاسی اجتماعی باشد و در یك كلام متخلق به اخلاق اولیاء الهی باشد مخصوصا سعه صدر و حوصله داشته باشد.
نماز جمعه چه آفت ها و آسیب هایی می تواند داشته باشد؟
بایستی از حكومتی نمودن نماز جمعه پرهیز كرد. خطبه های نماز جمعه نبایستی به محلی برای تعریف و تمجید دولتیان تبدیل شود یا از آن هر تفسیر و توجیه اشتباهات و سو مدیریت ها استفاده نمود. اگر نماز جمعه بدرستی انجام بگیرد و با شرائط برگزار شود، معجزه آخرین است واگر مسائل كوركورانه مطرح شود واز دیكته ها و اهداف سیاسی توام با اغراض خاص گروهی و فردی تقلید كند، آسیب های فراوانی به آن می رسد از قبیل یاس آفرینی، انحراف آفرینی، اختلاف آفرینی و احیانا برخوردها و تفرقه های شدید.
