تخريب عرصه كهن ترين پايتخت ايران براي ساخت بلوار!

شرق: مجموعه باستاني شوش كه بسياري از صاحب نظران آن را مهم ترين مجموعه باستاني ايران لقب مي دهند، باز هم مورد تجاوز قرار گرفت. طي روزهاي گذشته، شهرداري شوش براي ايجاد يك بلوار، بخش هايي از عرصه باستاني كهن ترين پايتخت ايران را تخريب و تسطيح كرد. در اثر فعاليت ماشين آلات راهسازي بقاياي خرده سفال ، قطعات شكسته آجر و بقاياي باستاني ديگر، از دل خاك بيرون آمد. احداث و توسعه اين خيابان در دامنه تپه اي موسوم به ارگ يا آكروپل شوش است.

    محوطه باستاني شوش چهار تپه باستاني وسيع با نام هاي آكروپل، آپادانا، صنعتگران و شاهي در دل خود دارد كه هر كدام داراي ارزش هاي تاريخي بسيار مهمي هستند، به گونه اي كه در كاوش هاي انجام شده در تپه مشهور به صنعتگران، باستان شناسان 15 لايه تمدني مختلف را شناسايي كرده اند.

    با اين حال هيچ گاه حريم هاي چهارگانه اين محوطه باستاني و اندازه هاي درست عرصه آن از سوي متوليان امور مشخص نشد تا تخريب و تعدي به حريم محوطه و آثار تاريخي موجود در آن ادامه داشته باشد.

    باستان شناسان وقت سازمان ميراث فرهنگي كشور در سال 1367 بنا بر ضرورت پيش آمده ناشي از شرايط جنگ تحميلي، حريم محوطه باستاني شوش را به 400 هكتار محدوده كردند؛ اما با گذشت 22 سال از آن زمان، حريم جديد شوش در بررسي هاي نهايي هزار و200 هكتار در نظر گرفته شد. با اين حال مناقشات بر سر حريم جديد به گونه اي است كه سازمان ها و نهادهاي شهري به دنبال كاهش حريم هزار و 200 هكتاري به 800 هكتار هستند، اما دوستداران ميراث فرهنگي خواهان ثبت هزار و 200 هكتار هستند.

    ساخت پيش دانشگاهي توسط آموزش و پرورش شوش، ساخت غيرقانوني هتل امير زرگر، گودبرداري براي ساخت هتل لاله، احداث يك بنا در خيابان ايلام شهر شوش، ساخت و سازهاي متعدد در خيابان طالقاني و... از جمله اصلي ترين ساخت و سازهايي هستند كه محوطه تاريخي شوش را مورد تعرض قرار داده و شانس آينده اين محوطه را براي ثبت جهاني با مخاطره روبه رو مي كند. اين در حالي است كه طبق ماده «558» قانون مجازات اسلامي محوطه هاي تاريخي ثبت شده تحت محافظت هستند و هرگونه دخل و تصرف يا تعرض در آنها بر خلاف قانون است.

    محوطه باستاني شوش يكي از مهم ترين سايت هاي تاريخي ايران و در شمار بي نظيرترين محوطه هاي باستاني جهان است كه در سال 88 يك گروه باستان شناس نسبت به تعيين عرصه و حريم آن اقدامات علمي لازم را انجام دادند كه پس از گذشت ماه ها از تحويل طرح يادشده هنوز به صورت رسمي تصويب نشده است.

    مجموعه باستاني شوش كه از سال 1387 به اين سو، با انجام برنامه تعيين عرصه و حريم جديد، از جمله چالش برانگيزترين بحث ها را ميان مديران ارشد سازمان ميراث فرهنگ و باستان شناسان برانگيخته است، بار ديگر مورد تعرض قرار گرفته است. طي سه سال گذشته حتي باستان شناسان پيشكسوت و كارشناسان قديمي سازمان ميراث فرهنگي لب به نقد گشوده و نسبت به تعرض به آن اعتراض كرده اند. مجموعه باستاني شوش در سال 1367 در شرايط اضطراري سال هاي جنگ تحميلي توسط مهدي رهبر از باستان شناسان پيشكسوت، تعيين عرصه و حريم شد.

 رهبر در آن زمان عرصه شوش را 400 هكتار اعلام كرد. با اين حال خود وي چندي بعد و در نتيجه كشفيات جديد باستان شناسي اعلام داشت كه عرصه شهر باستان شوش بيش از آن 400 هكتاري است كه در شرايط اضطراري جنگ مشخص كرده و بايد مطالعات گسترده تري انجام شود. سپس در فروردين ماه سال 1387 گروهي به سرپرستي محمدتقي عطايي با مجوز پژوهشكده باستان شناسي كشور اقدام به تعيين عرصه شوش كردند.

 نتيجه اين برنامه پژوهشي اين بود كه عرصه باستاني شوش هزار و 200 هكتار است. با اين حال طي جلساتي، مديران سازمان ميراث فرهنگي و مسوولان محلي به دليل آنچه توسعه شهر جديد شوش و انطباق با واقعيات شهري ناميده اند، عرصه هزار و 200 هكتاري را به 800 هكتار تقليل دادند. اما همان عرصه 800 هكتاري هم كه كم و بيش مورد موافقت كارشناسان است، پس از گذشت چند سال به دلايلي نامعلوم هنوز مورد تصويب قرار نگرفته است.

 احداث بلوار و خيابان در پاي تپه هاي آكروپل شوش و تخريب بقاياي باستاني آن نه تنها درون عرصه تعيين شده در سال 1387 است، بلكه همچنين درون محدوده عرصه اي قرار دارد كه در سال 1367 توسط مهدي رهبر، معين شده بود.
    بنا بر قوانين ميراث فرهنگي، عرصه يك اثر تاريخي محدوده اي است كه ارزش هاي يك اثر تاريخي در آن متجلي است. ارزش هاي كالبدي، تاريخي، معماري، هنري، عملكردي، مذهبي، محيطي، شهرسازي، منظري و... هريك بيان كننده ارزش هاي يك اثر تاريخي مي توانند باشند. براساس پيمان نامه هاي بين المللي، هرگونه مداخله در عرصه يك اثر يا مجموعه تاريخي شامل تعمير يا نوسازي (حذف يا اضافه) مگر با كسب مجوزهاي قانوني از سوي سازمان ميراث فرهنگي، كاملاممنوع است.

    همچنين حريم يك اثر يا مجموعه تاريخي به محدوده اي از پيرامون عرصه يك اثر تاريخي گفته مي شود كه مداخله در آن سبب تزلزل بنيان اثر از نظر كالبدي مي شود يا محيط طبيعي و منظري اطراف عرصه را مخدوش مي كند؛ ايجاد مستحدثاتي كه به توليد صدا، بو، دود يا لرزش در اطراف عرصه اثر منجر شده يا باعث تغيير شكل آن شود، مجاز نيست.

در واقع، حريم يك اثر يا يك مجموعه تاريخي شامل زيست بوم انساني و چشم انداز محيطي آن اثر مي شود كه تعامل انسان با محيط پيرامون خود را در طول تاريخ نشان مي دهد و بايد به دقت صيانت شود.

    هر چند در بحث خروج خانه هاي تاريخي از فهرست ميراث ملي، مديران سازمان ميراث فرهنگي كم كاري و قصور در اقدامات مديريتي خود را نمي پذيرند و اين امر را نتيجه اقدامات ميراث ستيزانه ساير نهادها مي دانند، اما در زمينه تخريب و آسيب ديدن شهرهاي باستاني و مجموعه هايي همچون شوش، هرمزد اردشير، ايوان كرخه، ارجان و مواردي از اين دست، قصور مديران آشكار و عيان است. اينكه پرونده تعيين عرصه و حريم مجموعه اي جهاني همچون شوش تاكنون به تصويب نرسيده است، متوجه مديران اين سازمان است.