«ما ایرانیان هم مصرف کننده خشونت هستیم»

 اولین نشست از سلسله نشست های «دینداری و عقلانیت» با عنوان «داعش و آینده عقلانیت در جهان اسلام» به همت گروه اندیشه انجمن اندیشه و قلم با همکاری پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزارشد.

به گزارش انتخاب، دراین نشست مقصود فراستخواه، جامعه شناس و عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، محمدعلی مهتدی، کارشناس مسایل خاور میانه و یاسر قزوینی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران، به ایراد سخن پرداختند.

کارشناسان در این نشست تلاش کردند تا با نگاهی ژرف‌ و عمیق‌ به آنچه امروز در منطقه و جهان اسلام می گذرد، ضمن تحلیل و بررسی عوامل پیدایش گروه های تکفیری چون داعش، دورنمایی از فرجام اندیشه و عقلانیت در جهان اسلام بعد از داعش را مورد بررسی قرار دهند. در ادامه گزارشی کوتاه از این نشست را می خوانید.

 

سید یاسر قزوینی، استاد تاریخ دانشگاه تهران اولین سخنران این نشست بود. اودرابتدای سخنان خود به بررسی علل و عوامل پیداش گروه تکفیری داعش پرداخت و گفت: درحقیقت پیروان این گروه خود را به صدر اسلام منتسب می‌کنند و شاید بیشترین ارجاع آنها به دورۀ فتوحات اسلامی است. او درادامه برای اثبات این تحلیل افزود: وقتی به ویدئو های این گروه از جمله «ولو کره الکافرون» یا فیلم دیگری که در آن قبطی‌ها را سر می‌برند، نگاه می کنیم، این فیلم های خشن ارجاعی به جنگ خالدبن‌ولید درتاریخ اسلام دارد، استفاده از افکت هایی مثل جوی خونی یا فیلتر قرمز روی دریا، همه نشان از اقدامات روانی این افراد در فضای مجازی برای ارجاع به همان پیشینه تاریخی است که به آن علاقه دارند.

عضو هیات علمی دانشگاه در ادامه سخنان خود به زمینه های اجتماعی این گروه تکفیری هم اشاره کرد و ادامه داد: با مداقه در ریشه های اجتماعی و هویتی داعش متوجه می شویم که اینان درکنار توجه به گذشته به دنبال ایجاد هویت های جدید برای خود هستند. به عنوان مثال نسل های جدید از مسلمان اروپایی که شاید با بحران هویت مواجه شده اند سعی می کنند تا با پیوستن به داعش، هویت جدیدی برای خود دست و پا کنند.البته درکنار تحلیل های تاریخی و اجتماعی بررسی فضای فرهنگی این گروه تکفیری هم از اهمیت بالایی برخوردارد است.اگرچه که همه این امور به نحوی با هم درارتباطند ، اما برای تحلیل عمیق تر این جریان همه این ها لازم و ملزوم یکدیگر خواهند بود. او در پایان سخنان خود تاکید کرد: از نظر داعش جهاد پایان ندارد، لذا این تفکر را با اقدامات رسانه ای و استفاده از امکانات موجود در فضای مجازی با جدیت پیگیری می کند.

 

دومین سخنران این نشست محمدعلی مهتدی، کارشناس مسائل خاورمیانه بود.او ابتدا با اشاره اینکه باید دید جریان داعش یک پروسه است یا پروژه، گفت: اعتقاد دارم داعش یک پروژه است که بر روی اندیشه تکفیری سوار شده است. دراین راستا اگر بخواهیم تحلیل صحیحی از آینده عقلانیت در جهان اسلام ارائه دهیم، باید ببینیم کسانی که این پروژه را طراحی کرده اند، هنوز به آن احتیاج دارند یا اینکه از نظر آنها تاریخ مصرف این اقدامات به پایان رسیده است.

 

او درادامه به ارتباط شکل گیری گروههای تکفیری با برخورد قدرت های بزرگ با حزب الله لبنان وجریان مقاومت اشاره کرد و افزود: سال ها پیش خانم رایس به قاهره سفر کرد و ضمن جلسه ای مهم با چندین کشور قدرتمند جهان، به جمع بندی هایی برای برخورد با حزب الله و مقاومت رسید. در همان سالها اقداماتی برای شکل گیری گسترده تر گروه های تکفیری به جریان افتاد. در سال ۲۰۰۶ ابوبکر بغدادی در عراق زندانی بود ، آن زمان آمریکایی ها هیچ زندانی را آزاد نمی کردند، حال آنکه ابوبکر بغدادی و تعدادی از هم بندی هایش را آزاد کردند. در سال ۲۰۱۱ که انقلاب های عربی شروع شد، زمان مناسبی بود که گروه های تکفیری وارد سوریه شوند که این کار هم انجام شد. وقتی همه این ها را کنار هم می گذاریم متوجه می شویم که داعش یک پروژه است نه پروسه.

مهتدی ادامه داد: شواهدی دردست است که پروژه داعش با هدف سرنگون کردن رژیم سوریه و عراق کار خود را آغاز کرده ومهترین هدف آن ضربه زدن به مقاومت، حزب الله و انقلاب اسلامی است. او بابیان این پرسش که باید دید این پروژه تا چه زمانی ادامه خواهد داشت، گفت : این اقدامات تا زمانی که نیاز باشد، ادامه خواهند داشت، مگر اینکه مضرات آن دامن گیر ایجادکنندگان این پروژه شود. این کارشناس مسائل خاورمیانه تاکید کرد که پایان دادن به پروژه داعش به روابط قدرت های منطقه بستگی دارد و باید دید که آیا ادامه حیات این جریان به نفع این قدرت هاست یا نه.

داعش چرک و خون زخم های اجتماعی است/ داعش از نظر فکری در نزدیکی ماست

مقصود فراسخواه جامعه شناس و استاد دانشگاه، آخرین سخنران این جلسه بود. اودر ابتدا گفت :من برای فهم داعش یک مدل چهار سطحی در نظر گرفته ام که به اختصار عبارتست از: راه اندازها، پیشران ها، شتاب دهنده ها و آشوب ها. او درتوضیح این چهار سطح اضافه کرد: «راه انداز داعش»، جامعه و موقعیت جهان اجتماعی است که زمینه رخ دادن این اتفاق را داشته باشد. به عبارتی می توان گفت، داعش چرک و خون زخم های اجتماعی است.

 

اودرباره سطح دوم یعنی «پیشران ها» افزود : پیشران ها، زمینه های تبارشناسی و کردار گفتمانی داعش است. در این سطح امر گفتمانی اولویت دارد، آنها می خواهند با گفتارشان قدرت را به دست بگیرند . فراستخواه ادامه داد: فضای سایبری یا همان شتاب دهنده ها سومین سطحی است که من برای فهم داعش درنظر گرفته ام. فضای سایبری و رسانه ها کمک می کنند تا جنایات داعش جهانی شود و از این رهگذر صنعت خشونت به صورت بازاری ایجاد شود. چون شاهد هستیم که بخش اعظم جذب داعش از از طریق شبکه های اجتماعی است. لذا مع الاسف همه ما مصرف کننده خشونت خواهیم بود. درچنین احوالی است که دیده شدن مهم است نه اینکه صاحب تفکر خاصی باشید، بنابراین داعش توفیق پیدا می کند تا به افراد کمک کند که بیشتر دیده شوند.

 

این استاد جامعه شناسی در توضیح «آشوب» به عنوان چهارمین سطح این مدل گفت: سطح چهارم، امر سیاسی یا همان آشوب است. داعش حاصل دولت - ملتی شکست خورده است که تلاش می کنند دراین وضعیت برای خودش عقلانیت ایجاد کرده و برندسازی کند. فراستخواه در پایان تاکید کرد : داعش در نزدیکی ماست، نه از جهت جغرافیایی، بلکه از این جهت که درگیر با جهان اسلام است.درکنار این امر، نبود جامعه مدنی و آزاد اندیشی هم به رشد این گروه تکفیری کمک کرده است؛ چیزی که باید همواره مورد توجه ما باشد.