پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : قبل از تاسيس كارخانه چراغ گاز و برق در ايران تهران نشينان براي چراغاني شهر براي اعياد، عزاداري، مجالس و ميهماني ها از قلاب هاي كوچكي كه از ريسمان نخ گذرانده مي شد استفاده مي كردند كه در آن قلاب ها، شمع هايي قرار مي گرفت كه با كبريت زدن شمع، منظره زيبايي را در محله هاي تهران قديم توليد مي كرد و مردم به آن چراغ ها لقب فانوس شمعي را داده بودند.
به گزارش انتخاب به نقل از شرق، بعد از مدتي كه از روشن كردن معابر دارالخلافه گذشت، اداره بلديه دستور داد كه صاحب هر خانه، فانوسي را جلوي درب منزلش براي روشنايي گذرها بياويزد اما اكثر مردم به دليل عدم استطاعت و توانايي مالي نسبت به اين موضوع بي تفاوت بودند تا اينكه بلديه دستوري مبني بر خريد فانوس هاي شمعي و استخدام چراغچي داد.
وظيفه چراغچي ها اين بود كه در هنگام تاريك شدن هوا، فانوس هايي را روشن كنند و در نقاط معيني بياويزند و تا صبح مراقب باشند تا كسي فانوس ها را سرقت نكند و بعداز روشن شدن هوا، فانوس را جمع كنند.
كارخانه چراغ گازنخستين كارخانه اي كه در تهران داير شد، كارخانه چراغ گاز به سعي و اهتمام تاجر ثروتمند اصفهاني به نام امين الضرب بود كه بعداز اولين سفر ناصرالدين شاه به فرنگ در خيابان باغ وحش (اميركبير فعلي) نصب و آماده بهره برداري شد و به همين مناسبت، نام خيابان مذكور به چراغ گاز تغيير يافت.
كارخانه توليد روشنايي توسط گاز كاربيت، سوخت مورد نياز خود را براي روشنايي محدوده ارگ فراهم مي كرد كه عبارت بود از چندين ديگ كه درهايشان با پيچ و مهره ها باز و بسته مي شد و از داخل آنها، لوله هايي به اطراف كشيده شده بود، نحوه كار اين ديگ ها به اين صورت بود كه هر شب مقداري كاربيت در داخل ديگ ها ريخته و روي آن آب مي ريختند و در ديگ را مي بستند و آن را آماده كار مي ساختند.
به اين ترتيب گاز استيلن حاصل از تجزيه كاربيت ها در لوله ها كه داراي شيري در قسمت پايين فانوس ها بود جريان مي يافت و با باز كردن گاز فانوس ها و نزديك كردن شعله كبريت، فانوس ها مشتعل مي شدند.
اين فانوس ها از نظر شكل و شمايل مانند چراغ هاي جلو اتومبيل هاي فعلي اما با بويي ناخوشايند بودند. گرچه اين فانوس ها توانستند دو خيابان ارگ و ناصريه را روشن كنند اما امكان استفاده از آن براي همه مردم وجود نداشت و عوام نيز در اعتراض به انحصارطلبي شاه و سلطنت، چراغ خيابان ها و لوله هاي گاز را خراب كردند و از بين بردند.
كارخانه برق به جاي كارخانه چراغ گاز بعد از تخريب كارخانه چراغ گاز، حاج حسين امين الضرب به عنوان ملتزمين ركاب مظفرالدين شاه به روسيه، يك روز در هنگام گشت در خيابان هاي آنجا، چشمش به كارخانه اي با عظمت كه مشغول به كار بود مي افتد كه تا آن روز چنين چيزي را نديده بود.
ولي همان طور كه محو تماشاي آن كارخانه بود، دربان كارخانه براي رد كردنش به جلو مي آيد و به او مي گويد: «مگر خيال خريدنش را داري كه اين طور نگاه مي كني» امين الضرب كه جزو بدلباس ترين و ژنده پوش ترين رجال قاجاري بود در پاسخ به وي گفت: به شرطي كه ارزان دهيد و درست و حسابي كار كند بله مي خرم.
صاحب كارخانه در همان حين از راه مي رسد و وقتي از جريان آگاه مي شود براي اين كه امين الضرب را دست بيندازد مي گويد: «قيمتش 500 تومن است» و حاجي هم شوخي شوخي براي اينكه كم نياورد، كارخانه را مي خرد و تصاحب مي كند.
با اين اقدام، براي اولين بار تهراني ها با برق آشنا مي شوند. امين الضرب با جلب موافقت بلديه در اول خيابان چراغ گاز، كارخانه برق را نصب مي كند و بدين ترتيب خيابان مذكور به خيابان چراغ برق تبديل مي شود كه تا به امروز اكثر مردم اين خيابان را با نام قديمي چراغ برق صدا مي زنند.
ترس تهراني ها از برقكارخانه برق توسط نفت كار مي كرد و داراي پروانه اي به قطع پنج متر بود كه با حركت آن، برق توليد مي شد. اين پروانه عظيم الجثه باعث حيرت تهراني ها شده بود و مردم در اطراف آن جمع شده و به اظهارنظرهاي مختلفي مي پرداختند و البته نسبت به اين پديده نوين بي تفاوت بودند و تمايلي به استفاده و خريد انشعاب برق نداشتند.
عده اي هم كه خواستار برق در برابر پرداخت مبلغي مشخص و اندك بودند كه هر زمان دلشان بخواهند از آن استفاده كنند. عدم استقبال مردم از نيروي برق تا سال 1313 هجري شمسي ادامه يافت و طبق آماري كه از سوي اداره برق تهران منتشر شده بود تا آن زمان فقط يازده مشترك از نيروي برق استفاده مي نمودند.
از دلايل عمده مصرف نكردن برق آن بود كه مردم شنيده بودند كه برق خطرناك است و جان انسان را مي گيرد. بعد از مدتي اداره برق اعلام كرد چنانچه كسي مايل به استفاده از برق باشد يك دستگاه كنتور مجاني به آنها داده خواهد شد اما مردم در مقابل اين پيشنهاد مقاومت كردند تا اينكه سرانجام در سال 1316، بلديه صدور جواز كسب مغازه داران يا تمديد پروانه اشتغال آنها را موكول به دريافت انشعاب برق كرد.
با اين حال عده اي از صاحبخانه ها كه تصورشان بر اين بود كه ممكن است نوبت به آنها هم برسد شكواييه هايي را عليه اداره روشنايي به عدليه تقديم كردند كه نسبت به گذاشتن كنتور برق مغازه هايي كه بر ديوار خانه هايشان نصب مي شود معترض هستند چرا كه اين كار باعث آتش سوزي مي شود. اندك زماني بعد با ورود و افتتاح راديو و تلويزيون و نياز اين دستگاه به برق، مردم براي انشعاب آن از يكديگر سبقت گرفتند و اين گونه بود كه برق در پايتخت مورد استفاده همگان قرار گرفت.
