علیرضا علیپور*: پس از تصمیم دونالد ترامپ در خروج آمریکا از برجام، وی اعلام کرد که تحریم های جدید در طی بازه زمانی سه ماهه ( صنعت خودرو و تجارت فلزات گرانبها) و شش ماهه ( در حوزه نفت و بانکی) بازخواهند گشت. وی در اظهاراتی بیان کرد مشتریان جهانی نفت ایران باید تا ۱۳ آبان‌ماه سال جاری (۱۳۹۷) حجم واردات خود از این کشور را به صفر برسانند، وگرنه با تحریم‌های واشنگتن روبه‌رو خواهند شد.
حسن روحانی رئیس جمهور ایران در سفر اخیر خود به سوئیس در جریان دیدار با گروهی از ایرانیان مقیم این کشور در واکنش به تصمیم آمریکا در به صفر رساندن صادرات نفت ایران گفت : « آمریکایی‌ها مدعی شده‌اند که می خواهند به طور کامل جلوی صادرت نفت ایران را بگیرند، آنها معنی این حرف را نمی‌فهمند، چرا که اصلا معنی ندارد که نفت ایران صادر نشود و آن وقت نفت منطقه صادر شود، اگر شما توانستید این کار را بکنید تا نتیجه اش را ببینید.»
این اظهارات از سوی تحلیلگران و سیاستمداران به تهدید مسدود کردن تنگه هرمز تعبیر شد که بخش اعظمی از نفت تولید شده در کشورهای حاشیه خلیج فارس از آن عبور می کند. پس از این اظهارات؛ قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس در نامه ای از گفته های او استقبال کرد و وعده داد برای اجرای سیاست هایی نظام با دولت همراه خواهد بود. دولت آمریکا در واکنش به مسدود شدن تنگه هرمز گفت اجازه نمی دهد که جریان انتقال نفت از تنگه هرمز مختل شود.
حسن روحانی در جدیدترین اظهارات خود در واکنش به اقدامات آمریکا گفت: « توطئه آخر آمریکا تلاش برای خسته کردن ملت ایران است. بدانید؛ ملت ایران آقاست و هرگز نوکر کسی نخواهد شد. آمریکایی‌ها باید خوب بفهمند که صلح با ایران مادر صلح‌ها و جنگ با ایران مادر جنگ‌هاست... کسی که اندکی سیاست بفهمد، نمی‌گوید جلوی صادرات نفت ایران را می‌گیریم. تنگه‌های زیادی داریم؛ تنگه هرمز فقط یکی از آنهاست آقای ترامپ، ما مرد شرف و ضامن امنیت آبراه منطقه در طول تاریخ هستیم؛ با دم شیر بازی نکنید، پشیمان کننده است.»
دونالد ترامپ در واکنش به این اظهارات در قالب توئیتی گفت: « به رئیس جمهور ایران، روحانی: هرگز و هرگز ایالات متحده را تهدید نکن، وگرنه بلایی سرتان خواهد آمد که کمتر کسی در تاریخ متحمل شده‌است. ما دیگر آن کشوری نیستیم که حرف‌های جنون‌آمیزتان درباره خشونت و مرگ را تحمل کنیم. حواست را جمع کن.»
تنش لفظی میان حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران و دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده واکنش‌هایی را در سطح جهان برانگیخته است. بنیامین نتیانیاهو «موضع سخت» رئیس جمهوری آمریکارا تحسین کرده و وندی شرمن معاون سابق وزارت امور خارجه آمریکا با لحن کنایه آمیزی نوشت: « اگر گذشته الگو باشد، ترامپ بولتون را برای برگزاری یک نشست با روحانی به تهران خواهد فرستاد. برجام از مردم ایران حمایت و امنیت ما را تضمین می‌کرد. با توئیت نمی‌توان به توافق بهتری رسید.» «تیم کین» عضو مجلس سنا از ایالت ویرجینیا نیز این توئیت ترامپ را نشانه تلاش او برای آغاز جنگی علیه ایران دانست و افزود: این مساله باید هشداری برای همه باشد. سناتور «دیان فینشتاین» با «احمقانه» توصیف کردن توئیت ترامپ نوشت: تهدید به جنگ در یک توئیت آخر شب، دیپلماسی نیست، حماقت است و تخفیف جایگاهی است که (ترامپ) در اختیار دارد. «برنی سندرز» سناتور شناخته شده و محبوب آمریکایی نیز با بازنشر یکی از توئیت های قدیمی ترامپ که در آن باراک اوباما رئیس جمهوری پیشین آمریکا را متهم به تلاش برای آغاز جنگی علیه ایران برای پیروزی در انتخابات کرده بود، نوشت: نه، اوباما روابط با ایران را ارتقا داد. این تو هستی ترامپ که برای جنگ برنامه ریزی می کنی تا دوباره انتخاب شوی!
آقای ظریف با اشاره به تحت تاثیر قرار نگرفتن ایرانیان از سخنان ترامپ در حساب رسمی توئیتری خود نوشت: «جهان چند ماه پیش شاهد رجزخوانیهایی تندتر از این بوده است. ایرانیان ۴۰ سال است که شاهد رجزخوانیهایی از این دست هستند. هر چند در گذشته متمدنانه‌تر بود. ما هزاران سال است که هستیم و شاهد سقوط امپراطوری‌های مختلف از جمله امپراطوری خودمان بوده‌ایم. قدمتی که از طول عمر بعضی کشورها طولانی‌تر بوده است. مراقب باش!»
در واکنش، محسن رضایی، مشاور رهبر و دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام در حساب توئیتری خود خطاب به ترامپ نوشته : «شما که بیش از ۵۰ هزار نیرو زیر تیغ ایران دارید و اینگونه دیوانه‌وار تهدید می‌کنید. باید مراقب باشید.»
غلامحسین غیب‌پرور، رئیس سازمان بسیج مستضعفین، نیز به این سخنان ترامپ واکنش نشان داده و گفته: «سخنان ترامپ، جنگ روانی است، و او غلط می‌کند که بخواهد علیه ایران اقدامی انجام بدهد.» او تأکید کرده که «مردم و نیروهای مسلح در برابر دشمنان ایستادگی خواهند کرد و کوتاه نخواهند آمد.»
در محافل سیاسی در واکنش به اظهارات تهدید آمیز ترامپ علیه ایران دو نوع رویکرد شکل گرفته است: عده ای بر این عقیده هستند که این تهدیدات لفظی مقدمه یک تنش بزرگ‌تر خواهد بود و زمینه شکل گیری جنگ را فراهم می کند و عده دیگر بر این عقیده هستند که بر اساس «نظریه آبشار» که در علوم ارتباطات مطرح است؛ یعنی هرگاه آبشار به اوج خود برسد فرود می‌آید، امکان فرونشست و کاهش تهدیدات و تنش‌ها بین تهران و واشنگتن یا حتی استفاده از ابزارهای دیپلماتیک در ماه‌های آینده وجود دارد. هر دو طرف با استفاده از اعلام "گزینه جنگ" که ایجاد وحشت می‌کند، می‌خواهند طرف مقابل را برای نشستن پای میز مذاکره متقاعد کنند. لحن تهدیدآمیز دو طرف واقعا برای ایجاد جنگ نیست، بلکه برای کنترل فضاست.
اما در مورد دلائل و چرایی رفتار ترامپ در ارسال تویئتر علیه ایران دیدگاه های مختلفی مطرح است:
الف – تحلیلگرانی مانند کالین کال و ویپین نارانگ در واشنگتن پست بر این فرض هستند که پرزیدنت ترامپ از توافقش با کره شمالی درس اشتباهی گرفته است و فکر می کند با اتخاذ مواضع تهاجمی می تواند زمینه تنش زدایی را فراهم کند و حریف را به تسلیم در برابر خواسته های آمریکا وادارد. شبکه خبری سی ان ان : «ترامپ اندکی پیش از مذاکره با کیم‌جونگ‌اون رهبر کره‌شمالی او را «مرد کوچک موشکی» خواند و گفت که دکمه هسته‌ای که دست آمریکاست بسیار بزرگ‌تر از دکمه کره‌شمالی است. ترس کره‌شمالی از این موضوع و بروز جنگ احتمالی سبب شد تا اون با برگزاری نشست با ترامپ موافقت کند. به‌نظر می‌رسد ترامپ فکر می‌کند این روش روی روحانی و سایر مقام‌های ایرانی نیز تاثیر مشابهی خواهد داشت.
ب - منحرف کردن اذهان از جریان مداخله ادعایی روسیه در انتخابات ریاست‌جمهوری 2016 آمریکا. «مکس بوث» کارشناس امنیت ملی و عضو ارشد شورای روابط خارجی آمریکا در شبکه «سی ان ان» می‌گوید: «آنچه در کاخ سفید شاهد آن هستیم این است که یک عملیات روانی برای منحرف کردن اذهان عمومی به راه افتاده است...آنها سعی دارند تا ذهن‌ها را از پرونده روسیه پرت کنند
ج - متیو کرونینگ، متخصص اتاق فکر شورای آتلانتیک در مورد ایران، در واشنگتن اینگونه گفت: هدف دولت ترامپ از افزایش فشار بر ایران ، وادارسازی این کشور برای بازگشت به میز مذاکره برای توافق هسته ای بهتر است. شرایط بهتر نیازمند فشار حداکثری است. بنابراین توئیت ها ترامپ، تحریم های شدیدتر و علنی کردن نقض حقوق بشر در ایران همه بخش هایی از راهبرد گسترده دولت ترامپ است.
زاک بیوچمپ در ووکس در صورت وقوع جنگ بین دو کشور نوشت: حملات محدود به تاسیسات هسته ای ایران تنها به طور موقت برنامه هسته ای ایران را به عقب می راند ، اما نابود کردن ظرفیت هسته ای این کشور به طور کامل، نیازمند یک حمله نظامی گسترده است که در صورت وقوع آن منجر به کشته شدن هزاران نفر می گردد. این اقدام همچنین تمام نشانه های ثبات سیاسی موجود در خاورمیانه را از بین می برد و به طور بالقوه بر اقتصاد جهانی خسارت وارد خواهد کرد. علاوه بر این در پایان دادن به جاه طلبی های هسته ای دائمی ایران با شکست روبرو می شود. در صورت تهاجم آمریکا به ایران؛ به احتمال زیاد آمریکا حمایت جامعه بین الملل را برای تحریم و انزوای ایران از دست می دهد و این باعث می شود که ایران از لحاظ دیپلماتیک در جایگاه قدرتمندتری قرار بگیرد.
ایرانی ها در واکنش می توانند به طور مستقیم آمریکایی ها را در منطقه مورد هدف قرار دهند و مناقشات موجود در منطقه را تشدید کنند و به طور بالقوه عرضه نفت جهانی و در نتیجه اقتصاد جهانی را مورد تهدید قرار دهند. شبه نظامیان نیابتی ایران می توانند تصمیم بگیرند به سربازان آمریکایی مستقر در عراق حمله کنند. ایران همچنین می تواند به تاسیسات نفتی حمله کند یا تنگه هرمز یا مسیر حمل و نقل نفت را که دارای پیامدهای گسترده ای خواهد بود مسدود کند.
* دانشجوی دکترای روابط بین الملل
