نگاهی به مواد غذایی تراریخته

این روزها مصرف مواد غذایی فراریخته رو به فزونی گذاشته و بسیاری از جوامع از این مواد استفاده می کنند. اما این مواد دقیقا چه خواصی دارند؟

یکی از تهدیدهای خاموش مهم در بخش کشاورزی و تأمین امنیت غذایی در ایران و جهان، مسئله‌ی تغییر اقلیم است. آمارهای رسمی نشان می‌دهد تغییرات اقلیمی می‌توانند تا سال ۲۰۵۰ باعث کاهش ۲۳درصدی در تولید محصولات اصلی کشاورزی ازجمله ذرت، گندم، برنج و سویا شوند. مقدار پروتئین و روی و آهن موجود در محصولات کشاورزی اصلی براثر تغییرات اقلیمی به میزان درخورتوجهی کاهش خواهد یافت. علاوه‌براین، نبود امنیت غذایی مشکل مهمی در سطح جهان است. محصولات تراریخته محصولاتی هستند که با تکنیک‌های دقیق مهندسی ژنتیک (Genetic Engineering) برای رفع نیاز بشر با محصولات مفید تولید می‌شوند و می‌توانند در بخش‌های مختلف مانند پزشکی، دارویی، صنعتی و کشاورزی استفاده شوند.

برای مثال در بخش دارویی، می‌توان به تولید داروی نوترکیب هورمون انسولین و هورمون رشد و فاکتور ۸ انعقادخون اشاره کرد و همچنین در بخش کشاورزی، می‌توان به تولید گیاهان مقاوم به خشکی و شوری و مقاوم به آفات و تولید واکسن‌های خوراکی و تولید دام با شیر بیشتر اشاره کرد. داستان محصولات تراریخته یاتراژنیک (Transgenic Products) یکی از مباحث جنجال‌برانگیز جهانی است. محصولات دست‌کاری‌شده‌ی ژنتیکی یا همان تراریخته‌ی انسان محصولاتی هستند که از انتقال یک یا چند ژن بین دو نوع موجود زنده‌ی مختلف به‌وجود می‌آید و تولید این دسته از محصولات تابه‌امروز مشکلات مختلفی در کشورهای مختلف جهان میان استادان و صاحب‌نظران حوزه‌ی زیست‌فناوری در دو طیف مخالفان و موافقان این محصولات ایجاد کرده است.

طرفداران این محصولات بدون درنظرگرفتن نتایج برخی از آزمایش‌ها که عوارض مختلفی برای برخی از محصولات دست‌کاری‌شده‌ی ژنتیکی نشان می‌دهد، منتقدان را به فرار از تکنولوژی متهم و منتقدان نیز بر عوارض و خطرهای محصولات تراریخته بر سلامت انسان و محیط‌زیست تأکید می‌کنند. سازمان‌های مهم مختلفی مانند سازمان بهداشت جهانی (WHO)، سازمان خواروبار جهانی (FAO)، اداره‌ی ایمنی غذایی اتحادیه‌ی اروپا (EFSA)، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA)، سازمان حفاظت محیط‌زیست آمریکا (EPA)، انجمن سلطنتی پزشکی انگلستان، آکادمی ملی علوم آمریکا و استانداردهای غذایی استرالیا و نیوزلند و در کشور ایران نیز وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان حفاظت محیط‌زیست و سازمان غذا و دارو سلامت محصولات تراریخته‌ی موجود در بازار را تأیید کرده‌اند. براساس گزارش سالیانه‌ی سرویس بین‌المللی دستیابی و استفاده از بیوتکنولوژی کشاورزی (ISAAA) که در سال ۲۰۱۷ انتشار یافت، فقط در سال ۲۰۱۶، چهار کشور اروپایی شامل اسپانیا، پرتغال، جمهوری چک و اسلواکی تقریبا ۱۳۶هزار هکتار را به کشت محصولات تراریخته اختصاص دادند.

علاوه‌براین، کشور لهستان نیز در سال ۲۰۱۱ میزان سه‌هزار هکتار از زمین‌های کشور خود را زیر کشت محصولات تراریخته قرار داد. افزایش کاربرد محصولات تراریخته در کشاورزی، جنگل‌داری، آبز‌ی‌پروری و… موضوعی است که این روزها بسیاری را نگران کرده است. دکتر عیسی کلانتری، ریاست وقت سازمان حفاظت از محیط‌زیست، به‌تازگی و در حاشیه‌ی جلسه‌ی هیئت‌دولت عنوان کردند بررسی‌های علمی سرطان‌زابودن مواد تراریخته را ثابت نمی‌کند. این سخنان به‌مذاق جمع زیادی از محیط‌زیستی‌ها خوش نیامده است. اما واقعیت تراریخته‌ها چیست؟ واقعا این محصولات بیماری‌زا هستند؟ محصولات تراریخته دخالت در طبیعت محسوب می‌شود و عوارض جبران‌ناپذیری دارند؟

در محصولات تراریخته یا اصلاح‌شده‌ی ژنتیکی کاری که دانشمندان در این زمینه انجام می‌دهند، این است که ژن‌هایی از یک گونه‌ی متفاوت را که اصطلاحا به آن «منبع» می‌گویند، به کد ژنتیکی فرآورده‌های جدید اضافه می‌کنند و برای انجام این کار نیز از فناوری‌های ترکیب DNA بهره می‌گیرند.

این جابه‌جایی ژن نه‌تنها بین گونه‌ها، بلکه حتی در بخش رده‌بندی یا تاکسونومیک هم انجام شده است. برای نمونه، ژن نوعی باکتری‌ که سمّ مهلکی برای حشره‌ای خاص  تولید می‌کند، به گونه‌ای از محصولات کشاورزی مثل ذرت تزریق می‌شود تا آن محصول این توانایی را داشته باشد که از خود دربرابر حشره‌ی مذکور به‌عنوان آفت محافظت کند. واقعیت این است هم‌اکنون سطح عظیمی از کشتزارها به‌ویژه در ایالات متحده‌ی آمریکا، آرژانتین، چین و کانادا به زیر کشت فرآورده‌های تراریخته خصوصا سویا، ذرت، پنبه و گیاه روغنی کانولا رفته‌اند. کار روی حیوانات اصلاح‌شده‌ی ژنتیکی نیز همچنان درحال‌توسعه است و دراین‌میان، ماهی آزاد و خوک‌ها ظرفیت بالقوه‌ی اقتصادی خود را نشان داده‌اند.

منبع: زومیت