محسن هاشمی رفسنجانی در یادداشتی نوشت: ژاپن کشوری مهم در شرق آسیاست که بصورت تاریخی به ایران توجه دارد، در دهه شصت نیز تعاملات دیپلماتیک با ژاپن بارها انجام شد که اوج آن در سفر تاریخی آیت الله هاشمی رفسنجانی به ژاپن در تیرماه سال 1364، انجام شد که این فرصت نیز نصیب من که در حال اتمام تحصیلات خود در مقطع کارشناسی ارشد بودم، شد که ایشان را در سفر همراهی کنم و علاوه بر بازدید از صنایع و پیشرفتهای ژاپن، در دیداری کم نظیر و خصوصی آیت الله هاشمی رفسنجانی بعنوان یک مقام خارجی با امپراطور ژاپن حضور داشته باشم که شرح آن دیدار فرصتی دیگر می طلبد.
پس از بازگشت هیات ایرانی از ژاپن و تمایل دولت ژاپن به کاهش تنش در منطقه، از سوی دولت ژاپن رایزنی هایی میان توکیو و واشنگتن انجام شده بود و فرستاده ویژه ای از سوی نخست وزیر ژاپن به تهران آمد تا مسایل میان ایران و آمریکا را با میانجیگری ژاپن حل و فصل کند.
این مقطع زمانی است که دولت آمریکا بشدت درگیر موضوع گروگانهای آمریکایی در لبنان است وهمزمان از چندکانال در حال رایزنی برای آزادی گروگانهاست، در این مقطع موضوع مشکل کشور در فروش نفت نیز تاثیرجدی در وضعیت اقتصادی و تامین نیازهای جنگ گذاشته است.
نقش آیت الله هاشمی رفسنجانی در این دوره بعنوان فرمانده جنگ و رییس مجلس شورای اسلامی در دیپلماسی کشور تاثیرگذار بوده و وزارت خارجه از ایشان درخواست می کند تا با فرستاده ویژه نخست وزیر ژاپن ملاقات کند.
آیت الله هاشمی رفسنجانی در خاطرات خود در روز 16 مرداد سال 1364 این موضوع را ذکر کرده اند:
"تا ساعت هشت صبح در منزل کار کردم و مقداری از نوار مصاحبه با مجله جوانان [امروز] را پر نمودم. سپس به مجلس رفتم. دو نفر از مسئولان سپاه در لبنان آمدند. راجع به گروگانهای آمریکایی در لبنان با آنها صحبت کردم.
آنها اطلاعی از گروگانگیرها ندارند اما حدسهائی زده میشود. گفتم از مسأله گروگانگیری در جهت خراب کردن چهره لبنان و نیروهای انقلابی استفاده میشود و وسعت امکانات تبلیغاتی امپریالیسم خبری، مجالی برای انقلابیون برای دفاع از خود نمیدهد. گرچه کمک کردن به استکبار هم هزینه دارد ولی باید فکری کرد که این حربه از آنها گرفته شود.
آقای [محمد]غرضی وزیر نفت آمد و در مورد مقدار فروش نفت و تأکید امام و ماها بر ضرورت فروش بیشتر نگران بود و استمداد میکرد. گفتم راهی نیست جز اینکه یا خودش بفروشد و یا اینکه با آمدن نماینده آقای [میرحسین موسوی]نخست وزیر برای فروش بیشتر در وزارت [نفت] موافقت کند؛ مهلتی خواست که خودش تلاش بیشتر نماید.
آقای [حسین]کاظمپور اردبیلی [معاون وزیر امور خارجه] برای دادن تذکراتی قبل از ملاقات با نماینده ویژه نخستوزیر ژاپن آمد. آقای یوشی هیرو ناکامایاها فرستاده ویژه نخست وزیر ژاپن با نامهای از ایشان برای ملاقات سرّی آمد. مطلب عمدهاش در خواست کمک ما برای آزادی گروگانهای آمریکایی از لبنان بود. گفتم اولاً نمیدانیم که آیا واقعاً گروگانی هست یا خیر؟ و ثانیاً اگر باشد، نمیدانیم که صحنه سازی از خود آمریکا یا اسرائیل برای ایجاد بهانه دخالت در کشورهای منطقه نباشد، ثالثاً نمیدانیم آمریکا خواستار آزادی آنها هست یا خیر؟ عمل نکردن آمریکا به وعده قبلی در مورد آزادی زندانیهای لبنانی از اسرائیل، در مقابل حل مشکل هواپیمای ربوده شده آمریکایی تی.دبلیو. اِ که با همکاری ما و سوریه حل شد، دلیل اهداف ماجراجویانه آمریکا است. اگر آمریکا حسن نیت دارد به وعده قبلی عمل کند تا ما بتوانیم در این مسأله جدید اقدام نمائیم. او مایل بود از طرف من برای آمریکاییها پیغامی ببرد. نپذیرفتم و گفتم من با ژاپنیها حرف میزنم.
عصر هیأت رئیسه جلسه داشت و شب به همراه مسئولان قوا مهمان آقای موسوی اردبیلی [رئیس قوه قضائیه] بودیم. جلسات ما به خاطر بعضی اختلاف نظرها کم بار است. درباره جنگ، اسلحه، زندانیها، اردوگاه بازسازی، خانمهای متهتک و ... صحبت کردیم. برای خواب به مجلس رفتم."
(کتاب امید ودلواپسی خاطرات سال 1364 آیت الله هاشمی رفسنجانی، منتشر شده در سال 1387)
اکنون وپس از حدود 34 سال، به تعبیری تاریخ در حال تکرار شدن است، مجددا تنش میان ایران و آمریکا به اوج رسیده و آمریکا بدنبال رایزنی با ایران از طریق دولت ژاپن است، اینبار نخست وزیر ژاپن که فرزند وزیرخارجه وقت ژاپن در دهه شصت می باشد خود برای رایزنی و میانجیگری و ارسال پیام واشنگتن به تهران، می آید و با آیت الله خامنه ای بعنوان رهبر جمهوری اسلامی دیدار می کند، پاسخ ایشان با پاسخ آیت الله هاشمی رفسنجانی مشابهت دارد و این نشان می دهد که موضوع اصولی جمهوری اسلامی در سیاست خارجی تغییر نمی کند، ایران همانقدر که به منافع ملی دیپلماسی بها می دهد، بر اصول خود مبتنی بر حفظ استقلال و عزت پافشاری می کند، و به همین درجه نیز مرزبندی روشن میان سیاستهای جمهوری اسلامی و جریان تندرو و افراطی که بدنبال تنش زایی و التهاب در منطقه می باشد، وجود دارد.
