بدن انسان برای سالم ماندن به گروههای مختلف غذایی و ویتامینها نیاز دارد تا بتواند عملكرد خود را بهخوبی انجام دهد. یكی از مواد ضروری برای بدن ویتامین D است كه بیش از هر چیز در سلامت استخوانها نقش ایفا میكند.
اما شاید عجیب باشد كه حدود 90 درصد مردم ایران دچار درجات مختلف كمبود این ویتامین هستند. یكی از مهمترین وظایفی كه این ویتامین دارد، كمك به جذب كلسیم حاصل از موادغذایی و از رودههاست. جذب كلسیم و درنتیجه فرآیند استخوانسازی بدون ویتامین D با مشكل مواجه میشود. دكتر مجید ولیزاده، فوق تخصص غدد و عضو هیأتعلمی دانشگاه علوم پزشكی شهید پزشكی دراینباره توضیح میدهد.
اولین نقش ویتامین D در بدن به سلامت استخوانها و عضلات برمیگردد و علاوه بر این در بسیاری از فرآیندهای سوخت و ساز بدن هم نقش فرعی دارد. این ویتامین روی سلامت استخوانها تا حد زیادی مؤثر است و به عبارتی افرادی كه كمبود شدید و طول كشیده ویتامین D دارند، در سنین پایین استخوانهایشان استحكام لازم را پیدا نمیكند و در سنین بالا نیز درصورت عدم جبران در معرض خطر شكستگیهای استخوانی هستند و احتمال زمین خوردن در آنها افزایش مییابد.
مكملها، بهترین راهحل
ویتامین D ، هم ازطریق مواد غذایی وارد بدن میشود و هم با نور خورشید در بدن تولید میشود.زندگی شهرنشینی و نبود نور كافی آفتاب برای ساختن ویتامین D مانع از تولید این ویتامین توسط نور آفتاب در بدن میشود به طوری كه خیلی وقتها افراد زمان زیادی را در محل كار یا داخل خانه میگذرانند.
این مشكل در كشورهای دیگر هم وجود دارد ولی بهطرق مختلف آن را جبران میكنند؛ به عنوان مثال در كشورهای غربی، ویتامین D را به لبنیات و شیر اضافه میكنند؛ این كار یعنی غنیسازی با ویتامین D در بعضی محصولات لبنی كشور ما از جمله شیر یا روغنهای سرخكردنی هم انجام میشود.
البته این غنیسازی حاوی مقادیر كمی از ویتامین است لذا توصیه میشود كه افراد از مكملهای خوراكی استفاده كنند. بعضی از مدارس به طور ماهیانه به دانشآموزان به ویژه در سنین رشد كه نیاز به ویتامین D بیشتری دارند، ویتامین D به شكل كپسول میدهند. ما نیز به همه بزرگسالان و نوجوانان توصیه میكنیم برای تامین نیازهای بدن، هرماه یك كپسول ویتامین D 50 هزار واحدی مصرف كنند.
این مقدار مسمومیتی ایجاد نمیكند و افراد با خیال راحت میتوانند آن را مصرف كنند. البته باید درنظر داشت ویتامین D محلول در چربی است و اضافه آن از بدن دفع نمیشود و اگر مصرف آن خیلی زیاد باشد، میتواند ایجاد مسمومیت كند و سطح كلسیم خون را تا مقادیر خطرناك افزایش دهد.
آفتاب نگیرید
البته ما هرگز آفتاب گرفتن به تنهایی را به منظور جبران كمبود نیاز بدن به ویتامین D توصیه نمیكنیم؛ زیرا همانطور كه پیشتر گفته شد این كار به تنهایی نیازهای بدن را جبران نمیكند.
بهعلاوه اشعه فرابنفش خورشید و نور آفتاب میتواند خطر سرطانهای پوست را تا حدی افزایش دهد بنابراین به افرادی كه مدت زمان زیادی در زیر نور آفتاب قرار میگیرند توصیه میكنیم برای دور ماندن از خطرات نور خورشید حتما از ضدآفتاب استفاده كنند. بیشتر كشورهای دنیا كمبود ویتامین D را با غنی كردن موادغذایی با این ویتامین یا مصرف مكملها جبران میكنند.نیاز بدن در سنین مختلفهمانطور كه گفتیم، نیاز بدن به ویتامین D معمولا بین 600 تا800 واحد در روز است.
در سنین بالای 9 سال، مصرف ماهیانه یك كپسول ویتامین D با دوز 50 هزار برای تامین ویتامین بدن كافی است. در سنین زیر 9 سال هم هر دو ماه یك كپسول 50 هزار توصیه میشود. كودكان نیاز كمتری به ویتامین D دارند به طوری كه در سنین پیش مدرسه، نیاز كودكان به ویتامین D بین 400 تا 600 واحد در روز است.
اما افراد مسن و سالمند بالای 50 سال به دلیل كاهش جذب، مقدار نیاز روزانه بدن آنها به این ویتامین نیز افزایش مییابد و به 800 تا 1000 واحد هم میرسد؛ بنابراین برای جذب مقدار كافی ویتامین D موردنیاز روزانه باید این مقدار را مصرف كنند یا ماهیانه از كپسولهای ویتامینD استفاده كنند.
خانمهای باردار و شیرده
خانمهای باردار و خانمهایی كه در دوران شیردهی به سر میبرند بیشتر نیاز به تأمین كلسیم دارند اما نیاز ویتامین D نسبت به دیگر مواقع تفاوتی ندارد. ویتامین D به جذب كلسیم و فسفر از رودهها كمك میكند كه برای سلامت دستگاه اسكلتی مادر و جنین لازم است.
اما معمولا بجز در موارد كمبود متوسط تا شدید در سه ماهه نخست بارداری مصرف هیچیك از ویتامینها از جمله مكملهای ویتامین D را توصیه نمیكنیم. اما خانمهای باردار بهویژه از ماه چهارم میتوانند از قرصهای 1000 هزار واحدی ویتامین D به طور روزانه استفاده كنند.
ما معمولا در سه ماهه نخست سعی میكنیم مكمل آهن یا هر مكمل دیگری مگر در موارد خیلی ضروری تجویز نكنیم؛ زیرا اندامهای جنین در حال شكلگیری است و دوران بسیار حساسی است. اما در سه ماهه دوم و سوم برای تأمین ویتامین D روزانه، خانمهای باردار میتوانند از قرصهای 1000 واحدی بهصورت روزانه یا كپسولهای 50 هزار واحدی بهصورت ماهانه استفاده كنند.
آمپول ویتامین D3
بیشتر افراد ترجیح میدهند از شكل خوراكی داروها استفاده كنند.كپسولهای ویتامین D معمولا در قالب كپسولهای 50 هزار واحدی عرضه میشوند و چون محلول در چربی است، در بدن ذخیره میشود و فرد با مصرف ماهانه آن، كمبود بدنش را جبران میكند. مطالعات جدید نشان میدهد ممكن است نیاز بدن به ویتامین D حتی بیشتر از 600 تا 800 واحد در روز باشد و نیاز افرادی كه وزن و جثه بزرگتری دارند، معمولا بیشتر از مقدار گفته شده است.
با توجه به این كه قرصها 50هزار واحدی است، مصرف ماهیانه آن، افراد را در معرض مسمومیت قرار نمیدهد و حتی میتواند كمبودهای گذشته را هم جبران كند. آمپولهای ویتامین D3 حدود 300 هزار واحدی است و از این رو توصیه میكنیم اگر فردی از گذشته كمبود ویتامین D ندارد بیشتر از سالی یك یا دو آمپول استفاده نكند؛ چرا كه محلول در چربی است و احتمال مسمومیت وجود دارد.اما افرادی كه كمبود شدید ویتامین D دارند تزریق سالی سه تا چهار آمپول D3 هم مشكلی در آنها ایجاد نمیكند.
كمبودی كه مشكلات استخوانی میآورد
در سنین رشد بین سنین 9 تا 18 سال كه استخوانها در حال استحكام بوده و زمان حداكثر رشد قدی افراد است، توصیه میكنیم مكملهای ویتامین D حتما تجویز شوند. سنین قبل و بعد از آن، كمبودهای خفیف این ویتامین از نظر رشدی مشكل خاصی در افراد ایجاد نمیكند. اما كمبود شدید در هر سنی ممكن است عوارض خاص خودش را داشته باشد.
برای مثال، در سنین شیرخوارگی و قبل از بلوغ، ممكن است مشكل راشیتیسم یا نرمیاستخوان رخ دهد كه استخوانها نرم شده و ممكن است شكل استخوانهای اندامهای تحتانی فرد قوس پیدا كند و حتی در كمبودهای شدید منجر به پرانتزیشدن پاها شود. اما امروزه كمبودهای شدید ویتامین D را شاهد نیستیم اما در سنین بزرگسالی نرمیاستخوان به تغییر شكل اندام منجر نمیشود و دردهای استخوانی را ممكن است ایجاد كند و توان حركتی فرد ممكن است كاهش یابد.
در گذشته در افرادی كه بهمدت طولانی و زیاد در معرض نور آفتاب نبودند، مانند قالیبافان بیشتر این مشكلات دیده میشد اما اختلالات جذب از رودهها و بیماریهای كبدی و كلیوی شدید میتواند منجر به مشكلات مشابه شود.
روزنامه جام جم