عملیات امداد در مناطق کوهستانی کشور شکل و شمایل مختلف و متفاوتی از هم دارند؛ از جست‌وجو برای مفقودان گرفته تا نجات افرادی که در ارتفاع دچار برف و بهمن شده‌اند.
شاید تصورش سخت باشد اما کوهستان شمیران پر رفت و آمدترین منطقه کوهستانی کشور است و بر خلاف ظاهر آرام و لمیده در شمال پایتختش، بیشترین حوادث کوهستان کشور را هم به خود اختصاص داده است. امدادرسانی در این منطقه کوهستانی با آغاز نخستین بارش‌های برف در ارتفاعات شکل و شمایل امداد زمستانه را به خود می‌گیرد و تا پایان فروردین ماه و آب شدن برف‌ها این روند ادامه دارد.
دی و بهمن، سردترین و پر بارش‌ترین و پر حادثه‌ترین ماه‌های سال برای این منطقه کوهستانی است. عملیات‌ها در این منطقه کوهستانی کشور شکل و شمایل مختلف و متفاوتی از هم دارند؛ از جست‌وجو برای مفقودان در کوهستان گرفته تا نجات افرادی که در ارتفاع دچار برف و بهمن شده‌اند و یا سر خوردن و سقوط از ارتفاع. این‌ها گوشه‌ای از حوادثی است که کوهنوردان حرفه‌ای و نیمه حرفه‌ای را دچار می‌کند. علاوه بر آن افرادی که برای برف بازی به ارتفاعات ۳ هزار متری تهران مراجعه می-کنند هم در این فصل از سال حوادثی را رقم می‌زنند.
کوهنوردانی که به بیراهه می‌زنند
تیم امداد کوهستان کلک چال تنها در ۶ روز نخست زمستان امسال، ۴ عملیات جست‌وجو و نجات انجام داد و بر اثر سقوط بهمن در این منطقه کوهستانی ۱ کوهنورد جان خود را از دست داد. وقتی پای حوادث کوهستان به میان باشد حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای تفاوتی با هم ندارند؛ نخستین اشتباه می‌تواند آخرین اشتباه باشد. «امیرحسین صابری» از امدادگران کوهستان شمیران می‌گوید: «کوهنوردانی که با مسیرهای منطقه آشنایی ندارند و تجهیزات مناسبی همراه خود ندارند معمولاً با صعودهای زمستانه خود حوادث تلخی را رقم می‌زنند. گم شدن در منطقه کوهستانی و برف‌گیر یکی از شایع‌ترین حوادث در کوهستان شمیران است که هم افراد حرفه‌ای و هم افراد آماتور را درگیر خود می‌کند. استفاده از بیراهه و مسیرهای فرعی این افراد را در مناطق بهمن‌گیر گرفتار می‌کند و با منحرف شدن از مسیر اصلی دچار سرمازدگی می‌شوند.» از تجهیزاتی می‌گوید که در زمستان داشتن حداقل‌های آن برای کوهنوردان الزامی است و می‌تواند در صورت بروز حادثه به آنها کمک زیادی کند: «افراد برای صعودهای جدی به قله‌های شمال تهران باید تجهیزات حرفه‌ای همراه خود داشته باشند تا از سرما در امان باشند و اگر صعود و فرود آنها بیش از زمان مورد نظرشان طول کشید امکانات لازم برای ماندن در کوهستان را داشته باشند. استفاده از کفش و لباسی که سرما به آن نفوذ نکند کمترین این تجهیزات در صعودهای زمستانه است. داشتن تجهیزات برای امدادگران هم از ضروریات است با این حال ما تجهیزات چندان به روزی در اختیار نداریم و بچه‌های امدادگر معمولاً از وسایل شخصی خود برای عملیات‌های امداد و نجات کوهستان استفاده می‌کنند.» تجهیزاتی که حتی در تمرین‌ها و مانورها هم جای آن خالی است و استفاده مکرر از آن در عملیات‌ها و مانورها آنها را مستهلک می‌کند.
جزئیات نجات‌بخش
نزدیکی به بافت شهری باعث شده تا کوهستان شمیران مخاطبان زیادی داشته باشد. از کوهنوردان حرفه‌ای و آماتور گرفته تا افرادی که برای تفریح آخر هفته خود را به آنجا می‌رسانند.
علی جهانگیری از امدادگران قدیمی پایگاه کوهستانی شمیران می‌گوید: امدادگران پایگاه‌های شمیران از کوهنرودان حرفه‌ای و باسابقه هستند. خیلی از آنها از جمله خود من بعد از آغاز کوهنوردی حرفه‌ای دوره‌های آموزشی امداد و کمک‌های اولیه و امداد کوهستان را آموزش دیدیم و جذب پایگاه‌های امدادی شدیم. این آموزش‌ها پیش از هر چیزی برای خود ما مفید بوده و هست. با یادگیری این امداد است که از اهمیت جزئیات در کوهنوردی و هر ورزش دیگری با خبر می‌شویم. از استفاده از تجهیزات استاندارد گرفته تا اطلاع دادن درباره مقصد و مسیر کوهنوردی و انتخاب مسیر درست و…. در میان افرادی که در کوهستان دچار آسیب و حادثه می‌شوند کوهنوردان حرفه‌ای هم به چشم می‌آیند.
وی توضیح می‌دهد: حوادثی مثل بهمن و سقوط از ارتفاع حوادثی هستند که معمولاً کوهنوردان حرفه‌ای دچار آن می‌شوند.» از آگاهی از وضعیت آب و هوا می‌گوید که قبل از آغاز مسیر باید به آن توجه کنند و با استفاده از اپ‌های هواشناسی می‌توانند قبل از حرکت به سمت کوهپایه از آن با خبر شوند. جهانگیری می‌گوید: «نخستین حادثه فوتی زمستان امسال گرفتار شدن تیم ۳ نفره‌ای از کوهنوردان حرفه‌ای در مسیر فرعی در بهمن بود. اغلب افرادی که پاتوق کوهنوردی آنها توچال است این کوهنوردان را می‌شناختند. اشتباه آنها انتخاب مسیر تابستانه برای صعود بود؛ چراکه آنها را در دهلیزی دچار بهمن کرد. وقتی ما به محل حادثه رسیدیدم یکی از این افراد زیر بهمن گرفتار شده بود و متأسفانه بعد از سی پی آر و انجام احیای قلبی هم نتوانستیم او را برگردانیم. دو کوهنورد دیگر صدمه جسمی زیادی ندیده بودند اما یکی از آنها دچار شوک حادثه شده بود.»
زمان طلایی امداد و نجات
بارش نخستین برف زمستانی در ارتفاعات تهران عملیات امداد و نجات زمستانه را آغاز می‌کند. کلکچال و توچال پر رفت و آمدترین منطقه کوهستانی کشور هستند و همین مراجعه بالای کوهنوردان و افرادی که برای تفریح به این منطقه کوهستانی می‌آیند باعث شده تا حوادث کوهستانی زیادی در این منطقه رقم بخورد.
محمد بدری مسئول امداد و نجات شمیران می‌گوید: عملیات امداد و نجات زمستانه در شمیران از آبان ماه آغاز می‌شود و تا پایان سال ادامه دارد. مسیر قله‌های توچال و کلکچال بیشترین حوادث کوهستانی این منطقه را به خود اختصاص داده‌اند. حوادث در زمستان در کوهستان‌های شمیران با حوادث تابستانه تفاوت‌های زیادی دارد. در صعودهای زمستانه به دلیل انتخاب مسیرهای فرعی و گرفتار شدن در نقاط برف‌گیر، اغلب حوادث به وقوع می‌پیوندد. حادثه‌ای که ممکن است در تابستان فرد را دچار خطر جدی نکند احتمالاً در زمستان و هنگام بارش برف فرد را با خطرات جدی روبه‌رو می‌کند.
وی تاکید می‌کند: ممکن است فرد گم شده در کوهستان در تابستان بتواند تا دو روز بدون آب و غذا دوام بیاورد اما در زمستان این زمان به یک روز و یا چند ساعت کاهش پیدا می‌کند و در واقع زمان طلایی ما برای امدادرسانی کاهش پیدا می‌کند.
عملیات‌های زمستانه به دلیل نیاز به سرعت بالاتر و همچنین عملیات در شرایط جوی خاص، عملیات‌های سنگین‌تری هستند. برای همین داشتن توان جسمانی بالا در اولویت تیم‌های امداد و نجات کوهستان در زمستان‌های شمیران است.
بدری می‌گوید: برای داشتن آمادگی جسمانی بالا، امدادگران پایگاه‌های کوهستانی شمیران سه‌شنبه هر هفته تمرین‌های آمادگی جسمانی و کوهپیمایی و برنامه‌های سنگین ورزشی دارند. در انجام عملیات‌های کوهستان از اولویت‌های ما این است که امدادگران و اعضای تیم واکنش سریع در امنیت کامل در عملیات شرکت کنند. چراکه در صورت وقوع هر حادثه‌ای برای امدادگران نیازمند طراحی عملیات امداد تازه‌ای است و عملیات اولیه را هم تحت تأثیر خود قرار می‌دهد.
حضور تیم‌های واکنش سریع و تیم‌های پشتیبانی در عملیات‌های امداد کوهستان در شمیران به دلیل رعایت همین اصول ایمنی در عملیات‌ها است. بدری می‌گوید: نزدیک‌ترین تیم عملیاتی ما به‌عنوان تیم پیشرو به محل حادثه و عملیات اعزام می‌شود. بسته به نوع حادثه، تیم‌های عملیاتی دیگر هم خود را به محل حادثه می‌رسانند و اقدامات لازم برای نجات و امدادرسانی را انجام می‌دهند. مشکل وقتی رخ می‌دهد که فرد یا افراد حادثه‌دیده در کوهستان مفقود می‌شوند و هیچ نشانی از محل دقیق گرفتار شدن آنها در دست نیست.
مسئول امداد و نجات شمیران از اقدامات ساده‌ای می‌گوید که کوهنوردان قبل از آغاز کوهپیمایی باید انجام دهند تا از بروز حادثه جلوگیری کنند و یا در صورت گرفتار شدن در کوهستان امکان نجات آنها در کمترین زمان ممکن فراهم شود: یکی از مهم‌ترین توصیه‌های ما به کوهنوردان و افرادی که به مناطق کوهستانی می‌روند این است که قبل از حرکت، اطرافیان و خانواده خود را در جریان مقصد و همچنین مسیر کوهنوردی خود قرار بدهند. با این کار در صورت وقوع هر حادثه‌ای می‌توان به سرعت محل دقیق حادثه را تعیین کرد و تیم‌های امدادی را به آنجا هدایت کرد. استفاده از مسیرهای مناسب فصل برای رسیدن به قله از دیگر توصیه‌های ما به کوهنوردان است.
