روزنامه اینترنتی فراز نوشت: تحریم ۱۳ ساله تسلیحاتی به پایان رسید. البته فعلا روی کاغذ و بر اساس توافق هسته‌ای که در قطعنامه ۲۲۳۱ پیش‌بینی شده است. هرچند رییس‌جمهوری هفته گذشته به استقبال پایان این تحریم‌ها رفته و گفته که «از یکشنبه می‌توانیم اسلحه‌مان را به هر کسی که می‌خواهیم بفروشیم و از هرکس هم که می‌خواهیم اسلحه بخریم». وزارت خارجه ایران هم با انتشار بیانیه‌ای رسمی تاکید کرده که ایران از این پس از هر منبعی و بدون محدودیت قانونی می‌تواند هرگونه سلاح و تجهیزاتی را تهیه کند. حسن روحانی این اتفاق را به ملت ایران تبریک گفته و اضافه کرده که حاصل چهار سال جنگ با آمریکا بر سر این مسئله است. البته در حالی مسوولان از شکست سیاسی آمریکا سخن می‌گویند که این کشور خود چنین اعتقاد ندارد. دونالد ترامپ پیش از این با انتشار یک فرمان اجرایی دستور داده تا هر کشوری که با ایران به معامله جنگ‌افزار می‌پردازد تحت تحریم قرار بگیرد. حتی گفته شده که آمریکا اموالی را که از این معامله‌ها به دست بیاورد مصادره خواهد کرد. وزارت خارجه آمریکا هم که همه اقدامات دیپلماتیکش را برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران شکست‌خورده بیانیه‌ای در همین زمینه صادر کرده است. تحریم تسلحیاتی اما در حالی به پایان می‌رسد که بازارهای ارز و طلا همچنان به شیب فزاینده قیمت روبه‌رو هستند و بورس نیز با سقوطی بی‌سابقه مواجه شده است. البته دلار و طلا دوشنبه و یک روز پس از لغو تحریم‌ها افزایشی نداشتند حتی کمی کاهش داشتند. دلار اما همچنان در کانال ۳۱ هزار تومان باقی ماند و سکه تمام بهار آزادی نزدیک به ۱۵ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان باقی ماند.
وزارت خارجه ایران: تحریم‌های موشکی و هسته‌ای نیز لغو می‌شود
در بیانیه وزارت خارجه ایران آمده که بند مرتبط با لغو تحریم تسلیحاتی ایران «پس از مذاکرات نفس‌گیر و با پیش‌بینی دقیق از امکان نقض تعهد از سوی یک یا چند طرف دیگر برجام به دست آمد.» نکته قابل توجه دیگر در این بیانیه اشاره به پایان محدودیت‌های موشکی طبق قطعنامه ۲۲۳۱ در سال ۱۴۰۲ و پایان کامل پرونده هسته‌ای ایران در شورای امنیت در سال ۱۴۰۴ است. این در حالی است که آمریکا دو سال قبل به صورت رسمی از برجام خارج شده و دیگر طرف‌ها نیز تشویق به خروج کرده است. کشورهای اروپایی اما خود را با مواضع آمریکا درباره برنامه موشکی ایران و حضور منطقه‌ای همدل نشان دادند، همچنان به توافق هسته‌ای پایبند مانده‌اند. با این همه سه کشور اروپایی آلمان، انگلیس و فرانسه نیز در مواضع خود نسبت به لزوم توافق تازه با ایران درباره برنامه موشکی ابراز تمایل کردند. حال اینکه توافق‌هسته‌ای تا پایان همه محدودیت‌ها همچنان پابرجا باشد خود جای سوال دارد.
وزارت خارجه ایران در ادامه بیانیه خود از دکترین دفاعی ایران صحبت کرده و آمریکا را دعوت کرده تا «رویه مخرب خود را در قبال قطعنامه ۲۲۳۱ رها کرده؛ به پایبندی کامل به تعهدات خود بر اساس منشور ملل متحد بازگردد؛ اقدامات مغایر با حقوق بینالملل و نادیده گرفتن نظم بین‌المللی را متوقف نماید؛ و از دامن زدن به بی ثباتی در منطقه غرب آسیا اجتناب ورزد.»
آمریکا: هر کشوری با ایران معامله کند تحریم خواهد شد
آمریکا پس از اینکه تلاش‌های دیپلماتیک و حقوقی خود را ناکام دید، تلاش کرده تا به صورت یک‌جانبه مانع پایان تحریم تسلحیاتی ایران شود. در بیانیه وزارت خارجه این کشور نیز این موضوع به صراحت مورد اشاره قرار گرفته است: «ایالات متحده آماده است تا از اختیارات داخلی خود استفاده کند تا هر شخص یا نهادی که از نظر مادی به تهیه، فروش یا انتقال سلاح متعارف به و یا از ایران کمک می‌کند و همچنین آنهایی که آموزش فنی، پشتیبانی و خدمات مالی و کمک های دیگر مربوط به چنین سلاح هایی را فراهم می‌کنند را تحریم کند.» آمریکا همچنین در بیانیه خود مدعی شده که بر اساس مکانیسم ماشه همه تحریم‌ها علیه ایران را بازگردانده است. ادعایی که هیچ‌یک از اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل و اتحادیه اروپا آن را نپذیرفتند. در ادامه نیز ادعا شده که آمریکا خواستار صلح با ایران است و «زمانی که رهبران رژیم رویای صادر کردن انقلاب را کنار گذاشتند، شریکی پذیرا و سخاوتمند در واشنگتن خواهند یافت».
در چنین شرایطی نگاه‌های بسیاری به انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا دوخته شده است. باید دید که دونالد ترامپ می‌تواند ماه آینده چهار سال دیگر مهمان کاخ سفید باشد یا نه. او گفته که در صورت پیروزی مجدد اولین تماس از سوی ایران خواهد بود. اما نکته اینجاست که نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که ترامپ بیش از هشت درصد از رقیب دموکرات خود یعنی جو بایدن عقب است و احتمال شکست او بالا است. دموکرات‌ها در برنامه خود اعلام کردند که در صورت پیروزی به آمریکا به برجام بازمی‌گردد. شاید سخنان تازه رییس‌جمهوری ایران درباره «جنگ به وقت جنگ» و «صلح به وقت صلح» نیز بی‌ارتباط با این تغییر احتمالی نباشد.
تحریم‌های تسلحیاتی از کجا آغاز شد؟
تحریم‌های تسلیحاتی ایران پس از روی کارآمدن محمود احمدی‌نژاد و بالا گرفتن پرونده هسته‌ای ایران در مجامع بین‌المللی آغاز شد. دولت احمدی‌نژاد در دیپلماسی و تعامل با دنیا ناموفق بود و البته تحریم‌های سازمان ملل را هم «کاغذپاره» می‌دانست. همین کاغذپاره‌‌ها اما از سال ۸۶ به بعد ایران وارد دور جدیدی از تحریم‌ها کرد که تحریم تسلیحاتی یکی از آن‌ها بود. شورای امنیت سازمان ملل در دو قطعنامه ۱۷۴۷ (چهارم فروردین ۸۶) و ۱۹۲۹ (۱۹ خرداد ۱۳۸۹) خرید و فروش سلاح و هر نوع جنگ‌افزار به ایران را ممنوع اعلام کرد. به طوری که بر اساس قطعنامه ۱۹۲۹ حتی خرید و فروش قطعات یدکی تسلیحات جنگی با ایران نیز ممنوع اعلام شد. سال ۹۴ اما توافق‌هسته‌ای ایران با ۵+۱ نه تنها همه تحریم‌های پیشین شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران را ملغی کرد بلکه بعد از ۵ سال تحریم تسلحیاتی و پس از ۸ سال تحریم موشکی را نیز از میان برمی‌دارد.
حالا سوال اصلی اینجاست که با برداشته شدن تحریم تسلحیاتی ایران بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ چه کشورهایی امکان و توان فروش سلاح به ایران را دارند. تاکنون چین و روسیه برای همکاری نظامی و تسلیحاتی با ایران اعلام آمادگی کرده‌اند. اما باید دید که این مواضع دیپلماتیک تا چه به مرحله عمل نزدیک خواهد شد. آن هم در شرایط تسلیحاتی که مراودات مالی ایران با دنیا قطع شده و به گفته مسوولان حی بانک‌های چینی نیز به اتباع ایرانی هیچ تسهیلاتی ارایه نمی‌کنند. اما همچنان همان کسانی که مخالف پیوستن به FATF بودند و سیستم مالی ایران را به بن‌بست رساندند امروز معتقد هستند که پایان تحریم تسلیحاتی ایران شکستی صرفا سیاسی محسوب می‌شود.
آیا ایران می‌تواند سلاح بخرد؟
رییس دستگاه قضا از جمله نخستین مقاماتی است که به لغو تحریم تسلحیاتی واکنش نشان داده است. حجت‌الاسلام ابراهیم رییسی در این باره گفته است: «در خصوص برداشته شدن موانع معامله تسلیحاتی نباید صرفاً به شکست سیاسی آمریکا بسنده کرد و باید همه تحریم‌های ظالمانه آمریکا و غربی‌ها علیه ملت ایران برداشته شوند.» به گفته او «سازوکار هم این است که اقداماتی در جهت بی‌اثر کردن تحریم‌ها و تسهیل زندگی و معیشت مردم صورت گیرد.»
اگر لغو تحریم‌های آمریکا امروز صرفا سیاسی خوانده می‌شود یکی از دلایل عمده آن قرار گرفتن ایران در لیست سیاه FATF است. اتفاقی که باعث شده حتی امکان استفاده از مربیان خارجی نیز در فوتبال کشور از بین برود. چرا که بانک‌ها و اتباع ایرانی امکان تبادل مالی با بسیاری از کشورهای دنیا را از دست داده‌اند و عملا از سیستم بین‌المللی بانکی محروم هستند. آن هم به این دلیل که مجمع تشخیص مصلحت ایران دو لایحه پالرمو (مبارزه با جرایم سازمان یافته فراملی) و CFT (مقابله با تامین مالی تروریسم)را تصویب نکرد تا ایران به لیست سیاه FATF بازگردد. بر این اساس ایران جزء کشورهای خطرناک برای مراوده مالی قرار می‌گیرد و کشورها حاضر به هزینه دادن بابت معامله تجاری و مالی با ایران نیستند. مقامات دولتی حتی گفتند که دو کشور نزدیک به ایران یعنی چین و روسیه نیز هشدار داده بودند که در صورت قرار گرفتن در لیست سیاه مرادوه تجاری و مالی با ایران بسیار دشوار خواهد شد. اتفاقی که امروز نیز رخ داده و دولت برای تامین کالاهای اساسی مثل دارو نیز با مشکل روبه‌رو است. به این ترتیب به نظر می‌رسد که خرید تسلحیات از روسیه که بزرگ‌ترین فروشنده سلاح پس از آمریکاست و سپس چین با موانع اساسی روبه‌رو باشد.
علی مطهری نماینده تهران در مجلس دهم تاکید کرده بود که مخالفان لوایح مرتبط با FATF باید هزینه مخالفت خود را هم بپذیرند. تا امروز اما هیچ یک از مخالفان که محمدباقر قالیباف رییس مجلس نیز جزء آن‌ها بوده در این باره اظهارنظر نکرده‌اند.
آیا روسیه و چین به ایران سلاح می‌فروشند؟
عمده‌ترین نیاز ایران برای خرید جنگ‌افزار به هواپیماهای جنگنده برای نوسازی و توسعه نیروی هوایی است. چرا که نیروی هوایی از امکانات مربوط به ۶۰ سال پیش برخوردار است. روس‌ها تولیدکننده جنگنده‌های سوخو هستند اما تاکنون تمایلی برای فروش آن‌ها به ایران نشان نداده‌اند. نکته دیگر اینجاست که روسیه پس از آمریکا زرگ‌ترین صادرکننده اسلحه به خاورمیانه است. بعید است که روس‌ها از بازار بزرگ کشورهایی چون عربستان سعودی، امارات، بحرین و قطر بگذرند. از سوی دیگر کارشناسان معتقد هستند هر چند چین در کنار روسیه در مقابل آمریکا ایستاده است اما هرگز منافع ملی خود را به خطر نخواهد انداخت. آن‌ها حداقل به صورت رسمی خرید نفت از ایران را به صفر رسانده‌اند. به این ترتیب در فروش جنگ‌افزار نیز نمی‌توان موضع متفاوتی از آن‌ها انتظار داشت. با این همه این دو کشور به صورت آشکار مخالف تمدید تسلحیاتی ایران بودند و از پایان یافتن آن نیز استقبال کردند.
