دريا را خشك نكنيد كوير پيشكش

اعتماد نوشت: عمليات اجرايي طرح شيرين سازي و انتقال آب درياي خزر به حوضه فلات مركزي ايران با دستور رييس جمهوري در سفر به استان مازندران در حالي آغاز شد كه كارشناسان اين حوزه با شنيدن كليد خوردن اين طرح، آهي از سر تاسف كشيدند و دنبال داشتن عواقبي سنگين براي اجراي طرح هايي بدون بررسي هاي كارشناسانه را پيش بيني كردند.

 تنها كارشناسان غيردولتي طرح انتقال آب وزارت نيرو را نقد نكردند، بلكه نمايندگان مجلس هم از سطحي و غيرعلمي بودن اين طرح زبان به گلايه گشودند و اظهار داشتند اين طرح از لحاظ اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي هيچ پشتوانه يي ندارد. وزارت نيرو در پي اجرايي شدن اين طرح كه مربوط به دهه 40 است و تا به حال سه بار به مرحله اجرا نزديك شده، اعلام كرده است كه تامين آب شرب و صنعت، توسعه صنايع و معادن موجود، رشد اشتغال در نواحي هدف، رشد و توسعه شهرهاي حاشيه كوير، توسعه كشاورزي صنعتي با افزايش پساب حاصل از طرح و تعادل بخشي سفره هاي آب زيرزميني از اهداف مهم اين طرح است.

 اين طرح كه از دو سال پيش در دستور كار وزارت نيرو قرار گرفته است و پيمانكار آن، قرارگاه سازندگي خاتم الانبياء است، شامل سه مسير عبوري است. مسير «الف» از ساري شروع شده و از سمنان، قم و كاشان عبور كرده و به اصفهان خواهد رسيد. مسير «ب» از خليج گرگان يك شاخه به سبزوار، يك شاخه به بيرجند و ديگري به يزد مي رسد و مسير «ج» مسير جنوبي است كه از غرب بندرعباس به گلگهر مي رسد. وزارت نيرو پيش بيني كرده است كه با اجراي اين طرح، 500 ميليون متر مكعب آب در سال از درياي خزر و يك ميليون متر مكعب آب از درياي عمان و خليج فارس از طريق اين طرح منتقل شود. كارشناسان آب و محيط زيست معتقدند كه انتقال آب از دريا به كوير نه تنها كوير را آباد نمي كند، بلكه اكوسيستم دريا را هم برهم خواهد زد و خسارات زيست محيطي جبران ناپذيري برجا خواهد گذاشت.

 هزينه مرحله نخست اجراي طرح شيرين سازي و انتقال آب درياي خزر به حوضه فلات مركزي ايران 30 هزار ميليارد ريال است كه از اين ميزان حدود 20 هزار ميليارد ريال توسط تهاتر با سهام صنايع پتروشيمي به پيمانكار واگذار شده است و مابقي آن از منابع ديگر تامين مي شود. رييس جمهور با اشاره به لزوم اجراي طرح انتقال آب از خزر به دشت مركزي ايران اعلام كرد: «ايران يك كشور و يك ملت است كه همه جاي آن بايد آباد شود، اين درست نيست كه در گوشه يي از اين سرزمين خانواده يي در فقر زندگي كند و در گوشه ديگر آن برخي ها در رفاه كامل باشند. در حال حاضر 250 هزار كيلومتر مربع از وسعت كشور را خشكي در برگرفته است، وسعت خشكي موجود در حال گسترش است ولي بايد مهار شود و تنها راه آن نيز انتقال آب است.»اما منتقدان نظري مغاير با نظر رييس جمهور دارند و تنها راه برطرف كردن خشكي را انتقال آب نمي دانند و معتقدند اجراي اين طرح منجر به از بين رفتن دريا و از دست دادن منابع زيست محيطي بسياري خواهد شد.

 اين تفاوت ديدگاه در حدي است كه قضاوت درباره عملكرد مسوولان ارشد اجرايي را هم سخت كرده است. چگونه مي شود طرحي را اجرا كرد كه اكثر كارشناسانش آن را نه تنها مقرون به صرفه كه مخرب زيست محيطي هم اعلام مي كنند و از آن به عنوان قاتل درياي خزر نام مي برند؟ قطعا مجريان طرح كه خود به نوعي از كارشناسان اين حوزه محسوب مي شوند به اين مسائل واقفند، اما اينكه چه توجيهي در برابر ادعاهاي منتقدان دارند يا چه منافعي پاي آنان را به اجراي طرح بزرگ انتقال آب به كوير مركزي كشانده، خودشان مي دانند و خودشان. شايد اگر هزينه هاي مصرفي در اين طرح صرف افزايش راندمان آب20 درصدي كشاورزي در كشور شود كه با عدد استاندارد جهاني فاصله زيادي دارد، منافع عمومي بيشتر تامين شود. حدود 96-95 درصد آب خزر به وسيله رودخانه هاي دو كشور آذربايجان و روسيه تامين مي شود و طبيعي است كه طرح انتقال آب خزر به كوير مركزي ايران، با مخالفت اين كشورها روبه رو شود.

اعتراض كشورهاي حاشيه خزر به طرح انتقال آب اين درياچه، بر تعاملات در منطقه تاثير منفي خواهد داشت. كشورهاي حاشيه خزر مي توانند اعتراض خود را به وسيله مراجع بين المللي پيگيري كنند. اعلام آغاز طرح انتقال آب خزر به سمنان با واكنش هايي از سوي كارشناسان روسيه و قزاقستان مواجه شده است. به نظر مي رسد كشور آذربايجان و تركمنستان تاكنون موضع خاصي در اين باره نداشته اند.

طرح انتقال آب درياي خزر و عمان به كوير مركزي ايران مخالفت هايي از سوي كارشناسان اين حوزه در پي داشته كه هركدام با استناد به دلايل علمي خود احتمال اجرايي شدن اين طرح را رد و پيش بيني كردند در صورت اجراي اين طرح، هزينه هاي گزاف اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي به كشور وارد خواهد شد. محمد درويش و فاطمه ظفرنژاد، كارشناسان حوزه محيط زيست و پژوهشگر آب و انوشيروان محسني بندپي، نماينده مردم نوشهر و سخنگوي فراكسيون محيط زيست، در مجلس انتقادات خودرا درباره اين طرح ابراز كرده اند.