تماشا کنید: توافق در وقت اضافه؟ / ایران برای توافق روی زمستان اروپا حساب باز کرده؟ آیا فرضیات تهران شدنی ست؟

پایگاه خبری «انتخاب» / داوود حشمتی: درحالی که آمریکا می‌گوید «ایران باید ابتدا با خودش مذاکره کند بعد به میز مذاکره بیاید» ایران همچنان به دنبال برگزاری دور دیگری از مذاکره با آمریکا در کشوری ثالث و البته غیر اروپایی است. تحلیل رفتار‌های ایران در پیش و پس از مذاکرات دوحه این احتمال را تقویت می‌کند که ایران به دنبال مذاکره و امتیازگیری در وقت اضافی است. چراکه معتقد است با نزدیک شدن به موعد زمستان در اروپا و عدم افزایش عرضه در بازار نفت می‌تواند امتیازات بیشتری بگیرد.

حتی برای تیم مذاکره کننده آمریکا هم سئوال است که ایران اساسا برای چه چیز به دوحه رفته بود. راب مالی در مصاحبه با «رادیو ملی آمریکا» با اشاره به مذاکرات احیای برجام در دوحه گفته بود: «مذاکراتی بین ایران و خودش باید اتفاق بیافتد که در نهایت به نتیجه برسند که اماده‌ی توافق هستند یا نه.» او ادامه داده بود: «مذاکرات دوحه اتلاف وقت بود».

اما در همین شرایط، معاون وزیرخارجه و مذاکره کننده ارشد ایران از روند کار برای دور دیگر مذاکرات حرف می‌زنند. علی باقری مذاکره کننده ارشد ایران گفته است: «زمان و مکان مذاکرات در حال نهایی‌سازی است. مذاکرات در دوحه در یک چارچوبی که از قبل تعیین شده بود، شکل گرفت.» از سوی دیگر امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه می‌گوید: «باقری در هماهنگی کامل با من به مذاکرات برای لغو تحریم‌ها ادامه می‌دهد» او همچنین از گفتگوی تلفنی با جوزف بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا خبر داده بود. بورل نیز در واکنش به این تماس تلفنی گفته بود: «دوباره تلفنی با امیرعبداللهیان گفتگو کردم / اکنون نیاز به تصمیم‌گیری است؛ فضای سیاسی برای احیای برجام ممکن است به زودی محدود شود»

همزمان در واشنگتن، دولت بایدن تحریم‌های جدیدی را علیه نهادها، اشخاص و مراکزی اقتصادی که با ایران همکاری می‌کنند اعمال کرد. آن‌ها صراحتا گفته بودند که این تحریم‌ها درچارچوب فشار بر ایران اعمال شده است. در حالی که این تحریم‌ها به سمت مراکز پتروشیمی بزرگی، چون پتروشیمی خلیج فارس و پتروشیمی جم رفته و آن‌ها را نیز در بر گرفته است، در ایران محمد مرندی از مشاوران تیم مذاکره کننده هسته‌ای تحریم‌های جدید را «نمادین» خوانده و معتقد است: «در ماه‌های آینده شرایط برای اروپایی‌ها به ویژه به خاطر نزدیک شدن به زمستان و ضرورت تامین انرژی، بدتر خواهد شد و در این شرایط تحریم‌ها و محدودیت‌های آمریکا امری نیست که مانع اروپایی‌ها و دیگران در تامین انرژی مورد نیازشان از ایران شود و این را آمریکایی‌ها به خوبی می‌دانند.»، اما سئوال این است که چرا ایران در شرایطی که آمریکا در عمل رفتار‌های تندی علیه ایران دارد، همچنان بی توجه به این رفتار‌ها از مذاکره مجدد حرف می‌زنند؟

آمریکا نیازمند توافق است؟
به نظر می‌رسد ارزیابی تیم مذاکره کننده ایران این است که در بازار انرژی جهان «جایگزینی برای نفت ایران» وجود ندارد و با نزدیک شدن به زمستان و وجود بحران انرژی در اروپا، اوضاع به نفع ایران خواهد بود. خبرگزاری فارس در متنی که ذیل عنوان «چرا بایدن تاکنون از بازگشت به توافق خودداری کرده است؟» معتقد است که «آمریکا با توجه به آنکه طرح جایگزین یا «پلن ب» مناسبی غیر از بازگشت به برجام در مقابل خود نمی‌بیند با سناریوسازی‌هایی مختلف... در مقابل این درخواست تهران برای بازگشت به منطق چندجانبه‌گی و دوری‌گزینی از بازی حاصل‌جمع صفر مقاومت کرده است»

علی کارگر نویسنده یادداشت نشریه اخبار تحلیل‌ها نیز می‌نویسد «ایران عجله‌ای برای توافق ندارد»: «بحران مواد غذایی و انرژی که الآن در غرب وجود دارد، دامن‌گیر ایران نشده و نخواهد شد. به این دلایل و ده‌ها دلیل دیگر می‌توان گفت ایران عجله‌ای برای توافق هسته‌ای ندارد تا این عجله منجر به توافق بد بشود و اتفاقاً این طرف غربی است که با سپری شدن زمان، باید امتیاز بیشتری بدهد.» (نشریه اخبار تحلیل ها، چهارشنبه ۱۴ تیر ۱۴۰۱)

آمریکا مذاکرات را ترک نمی‌کند؟
ظاهرا تصور مذاکره کنندگان ایران بر پایه دو پیش فرض استوار است: ۱- آمریکا به هیچ وجه میز مذاکره را ترک نمی‌کند و حتما به توافق نیاز دارد ۲- زمستان سرد اروپا و جنگ اوکراین دو عاملی هستد که می‌توانند به ایران در این زمینه کمک کنند. اما آیا این شرایط پایدار است؟

۱- آمریکا نشان داده که قصد ترک میز مذاکره را تاکنون نداشته است. این ارزیابی تیم مذاکره کننده را می‌توان تا همین امروز صحیح دانست. با وجود آنکه ماه‌ها از پایان ضرب الاجل‌های آمریکا گذشته و حتی برخی از تعهدات ایران در قالب برجام در جمع آوری دوربین‌ها را شاهد بودیم، اما آمریکا همچنان در سر میز مذاکره حاضر میشود؛ لذا این تصور در مقامات ایران ایجاده شده است که آمریکا قادر به ترک میز مذاکره نیست. حتی اگر ایران سطح همکاری با آژانس را کاهش دهد و یا میزان ذخائر اورانیوم ایران افزایش پیدا کرده باشد. اما سفر بایدن به منطقه و فشار‌های داخلی در آمریکا می‌تواند نظر دولت دموکرات آمریکا را تغییر دهد. این متغییر نباید از نظر دور بماند.

۲ – عامل دومی که تصور «عدم ترک میز مذاکره توسط آمریکا» را تقویت می‌کند؛ نیاز بازار انرژی به نفت است. خصوصا آنکه این نیاز با دو عامل دیگر تقویت شده است. اول: حذف نفت و گاز روسیه به دلیل تحریم‌های ناشی از جنگ با اوکراین. دوم نزدیک شدن به فصل سرما در اروپا. اما سئوال این است که آیا این عوامل پایدار خواهد بود؟

ظاهرا مذاکره کنندگان ایران با این پیش فرض که «بازار انرژی به نفت ایران نیازمند است» و همچنین «کشور‌های تولید کننده توان تولید بیشتر را ندارند» استراتژی خود را تداوم مذاکره و تعویق در توافق تعیین کرده است.

در این زمینه عوامل زیر می‌تواند تحلیل بنیادین تصمیم گیران سیاست خارجی ایران را با چالش روبه رو کند:

۱- رسیدن اروپا به توافقی حداقلی با روسیه در جنگ اوکراین: در صورتی که روسیه و پوتین بتوانند امتیازاتی را از غرب دریافت کنند، بدون توجه به اینکه ایران تا چه اندازه به آن‌ها وابسته است، امکان توقف در جنگ وجود دارد و در این صورت محاسبات ایران با تهدید جدی روبه رو خواهد شد.

۲- تولید بیشتر نفت توسط عربستان: ایران انتظار می‌کشد تا بعد از سفر ۱۳ ژوئن بایدن به منطقه دور جدید مذاکرات برگزار شود. از طرف دیگر عربستان و امارات اعلام کردند که قادر به افزایش تولید نفت نیستند. اما در صورتی که بایدن بتواند با آن‌ها به توافقی در این زمینه دست پیدا کند، قطعا محاسبات ایران دچار اختلال خواهد شد.

۳ – کاهش تقاضا برای انرژی: ارزیابی ایران این است که تقاضا برای انرژی همچنان در اوج است. این تقاضا با رسیدن فصل سرما افزایش پیدا می‌کند و اروپا ناگزیر است تا پیش از آن انرژی خود را تامین کند. هر نوع تغییر در طرف تقاضای یا طرفه عرضه بازار انرژی، می‌تواند محاسبات ایران را برهم بزند.

۴ – با این وجود گزارش‌های منتشر شده بین المللی نشان می‌دهد که در عمل امکان تغییر فاحشی در طرف عرضه نفت از سوی ایران وجود ندارد.

براساس گزارشی که بلومبرگ به قلم «جولیان لی» در ماه مارس ۲۰۲۲ منتشر کرد، ایران در یک بازه زمانی ۱۲ ماهه تنها می‌تواند ۵۰۰ هزار بشکه به تولید نفت اضافه کند. این میزان نیز نمی‌توان تاثیر مهمی در بازار نفت بگذارد. از سوی دیگر لایحه بودجه ۱۴۰۱ مجوز تاسیس پتروپالایشگاه‌ها را صادر کرده که به خودی خود ظرفیت مصرف نفت خام داخلی را افزایش می‌دهد؛ بنابراین حتی در صورت افزایش تولید نفت ایران پس از رفع تحریم‌ها روزانه تا ۳۰۰ هزار بشکه نفت به مصرف داخلی اضافه خواهد شد.

۵ – مشکلات داخلی ایران: مشکلات داخلی ایران: فشارهای اجتماعی و اقتصادی داخلی می تواند محاسبات دولت را به بریزد. اتفاقاتی مانند رویدادهای دی سال 96 که حسن روحانی بعدا گفت مخالفانش با راه اندازی آن اتفاقات، ترامپ را برای خروج از برجام مصمم کردند. لذا از آنجا که ابراهیم رئیسی قطعا با این مساله آشناست، لازم است تا توجه ویژه ای نسبت به کاهش تنش ها و اصطحاک های اجتماعی که این روزها بیشتر و بیشتر شده در دستور کار قرار دهد.

نکته آخر اینکه: توافق در وقت اضافه ممکن است از سوی تندور‌های داخلی، روسیه و کاسبان تحریم که از این راه میلیارد‌ها دلار درآمد دارند در لحظه آخر برهم بخورد. اگر دولت حقیقتا به دنبال چنین توافقی است و آن را تنها راه ممکن برای کسب امتیازات بیشتر می‌داند، ناگزیر است با دقت بیشتری مولفه‌های برهم زننده شرایط را در حالت خنثی نگه دارد. خصوصا خطر افراطی‌های مخالف برجام در داخل که بخش عمده‌ای از آن‌ها در درون اصولگرایان قرار دارند. آن‌ها حالا از عدم موفقیت ابراهیم رئیسی هم نفع خواهند برد، چراکه خود را آلترناتیو دولت او می‌دانند.