روزنامه اینترنتی فراز نوشت: فرش دستباف در ایران به یک صدم قیمت فروخته می‌شود. قیمت مواد اولیه هم بسیار گران شده و مقرون به صرفه نیست. در گذشته قیمت تمام شده فرش دستباف ۵ میلیون تومان می‌شد اما اکنون ۳۰ درصد از قیمت فرش، هزینه مواد اولیه می‌شود.
صبا رضایی
هربار که برنامه‌های صدا و سیمای کشور را تماشامی‌کنید با تبلیغات فرش‌های ماشینی مواجه می‌شوید. در اتوبان‌ها نیز بیلبوردهای بسیاری به تبلیغ انواع فرش‌های ماشینی اختصاص یافته است. این روزها تعداد تولیدکنندگان فرش‌های ماشینی روز به روز درحال افزایش است. البته آمار دقیقی درباره تعداد این واحدها در دست نیست. از طرفی دیگر آمارهای ضد و نقیض بسیاری درباره تعداد واحدهای تولیدکننده این کالا، میزان تولیدات سالانه فرش ماشینی، صادرات و فروش داخلی آن وجود دارد. از زمانی که مرکز ملی فرش ایران به وزارت میراث فرهنگی منتقل شد، چالش‌های فرش دستباف افزایش یافت. هم میزان صادرات فرش دستباف به دلیل تحریم‌ها کاهش یافته و هم مواد اولیه به دلیل تورم افزایش یافته است. اما تولیدات فرش ماشینی هرساله در حال افزایش است. اگرچه قیمت فرش‌های ماشینی بسیارکمتر از فرش دستباف است اما میزان تولیدات نسبت به تقاضای بازار بسیار بالاتر است. با اینهمه مسئولان و فعالان فرش‌های ماشینی معتقدند ایران ظرفیت تولیدات بالاتر را نیز دارد. باتوجه به مازاد تولیدات فرش ماشینی، پرسش اینجاست که چرا تولید این کالا روز به روز در حال افزایش است؟
میزان تولیدات فرش ماشینی در کشور
گفته می‌شود کاشان صادرات بالایی در فرش ماشینی دارد. گفته می شود فرش های ماشینی ایرانی به آسیای میانه، چین، عراق، افغانستان و برخی کشورهای اروپایی صادر می شود.
به گفته مجید برازنده، رئیس اداره صمت کاشان میزان تولید فرش ماشینی تنها در کاشان آران و بیدگل، سالانه ۷۰ میلیون متر مربع و در کل کشور ۹۵ میلیون متر مربع است. همچنین به گفته او در شهرک‌های صنعتی کاشان هزار واحد صنعتی در زمینه فرش ماشینی در حال فعالیت هستند. این در حالی است که براساس پایش واحدهای دارای پروانه بهره برداری فعال در زمینه فرش ماشینی وزارت صنعت، معدن و تجارت و میزان تولید عملی سالیانه ۵۵۷ واحد در کشور ۹۳.۷۶۸۶۲۲ متر مربع است. مجموع ظرفیت پروانه های ۷۹۳ شرکت تولید کننده فرش ماشینی کشور ۱۲۷.۷۶۸۶۲۲ متر مربع است. براساس گزارش مرکزپژوهش‌های اتاق بازرگانی مشهد، هزار و ۱۰۳ واحد فعال در کشور وجود دارد. البته برخی کارشناسان مدعی شده‌اند که بیشتر این واحدها فروشنده فرش ماشینی و واسطه میان تولیدکننده و خریدار هستند. همچنین متوسط قیمت فرش ماشینی۶ متری کاشان، بیش از ۷ میلیون تومان است.
ماشین آلات تولید فرش ماشینی
هریک از واحدهای تولیدکننده فرش ماشینی برای واردات ماشین آلات خود، ارز هزینه می‌کنند و این امر خود منجر به خروج ارز از کشور و کاهش منابع ارزی می‌شود. فرش ماشینی توسط ماشین آلات مختلفی تولید می‌شود.دستگاه های تکسیما، شونهر ،CRx , asr, VTR Alpha از دستگاه‌های مورد نیاز برای تولید فرش ماشینی است. جنس هر فرش میتواند اکریلیک یا Bcf و مخلوطی از آنها و یا الیاف جدید ابریشم مصنوعی باشد .
ماشینی از دستباف پیشی گرفت
تولید فرش دستباف هم کاهش یافته و هم مقرون به صرفه نیست. در صورتی که نه احتیاج به واردکردن و خریداری دستگاه دارد ونه کارخانجات بزرگ. بافندگان در منزل به بافندگی فرش دستباف می‌پردازند. اما مواد اولیه به حدی گران شده که برایشان مقرون به صرفه نیست. با اینهمه چگونه همچنان تولید فرش ماشینی با قیمتی بسیار کمتر از فرش دستباف همچنان سودآور است؟
اسماعیل چمنی، رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و بافندگان وحرف مرتبط با فرش دستباف به «فراز» گفت: تولید فرش ماشینی قطعا مقرون به صرفه است که تعداد کارخانجات فرش ماشینی افزایش یافته است. سرمایه‌گذار معمولا به دنبال کسب سود است و اگر در این حوزه در حال سرمایه گذاری هستند، سود بالایی برایشان دارد.
او افزود: فرش ماشینی باتوجه به اینکه از طرح و رنگ فرش دستباف برای تولید استفاده می کنند معمولا طرفدار دارد. البته علت اصلی این است که فرش دستباف گران شده و مردم توان مالی خرید آن را ندارند. اکنون قیمت فرش دستباف ۶ متری ۵۰ رج ابریشمی تبریز حداقل ۱۵۰ میلیون تومان به بالا است. اما قیمت فرش ماشینی متری یک میلیون تومان به بالا است. با اینکه فرش ماشینی از روی طرح و نقشه فرش دستباف تولید می‌شود اما قابل قیاس با فرش دستباف نیست.
چمنی گفت: در فرهنگ ما خانه‌ها باید دارای کفپوش باشند و به دلیل قدرت خرید پایین، مردم به ناچار فرش ماشینی خریداری می‌کنند. البته همچنان فرش‌های روستایی و عشایری قیمت ارزان‌تری دارند.
او معتقد است یکی از دلایل استقبال مردم از فرش ماشینی، تبلیغات صدا و سیما و حاکمیت است. در صورتی که هیچ تبلیغات و حمایتی از فرش دستباف صورت نمی‌گیرد.
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و بافندگان وحرف مرتبط با فرش دستباف تاکید کرد: فرش دستباف نماد فرهنگ و تمدن کشور است و یک کالای هنری است که ارزش افزوده دارد. از سویی دیگر فرش دستباف در ایران به یک صدم قیمت فروخته می‌شود. قیمت مواد اولیه فرش دستباف بسیار گران شده و مقرون به صرفه نیست. در سال‌های گذشته قیمت تمام شده فرش دستباف ۵ میلیون تومان می‌شد اما اکنون ۳۰ درصد از قیمت فرش، هزینه مواد اولیه می‌شود. مثلا اگر فرشی ۱۰۰ میلیون تومان قیمت داشته باشد، بیش از ۳۰ میلیون تومان آن را بافنده صرف خرید مواد اولیه کرده است.
مشکلات صادرات فرش
زمانی که صادرات فرش دستباف به شدت کاهش یافته و تحریم‌ها صادرات این کالای پرطرفدار را با مشکل مواجه کرده؛ چگونه ادعا می‌شود فرش ماشینی صادرات بالایی دارد؟ مجید برازنده، به «گسترش‌نیوز» گفته بود: وضعیت تولید و صادرات فرش ماشینی خوب است. خوشبختانه سال گذشته حدود ۳۰۰میلیون دلار صادرات فرش ماشینی داشته ایم.
البته به گفته احسان قمری، مدیر کل دفتر توسعه خدمات بازرگانی سازمان توسعه تجارت صادرات فرش ماشینی در ۷ ماهه ابتدایی سال ۹۹ میزان صادرات فرش ماشینی کشور ۱۰۳ میلیون دلار و در ۷ ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۰ این رقم ۱۲۹ میلیون دلار بوده است. همچنین به گفته او سال ۱۴۰۰ صادرات فرش ماشینی کمتر از ۲۰۰ میلیون دلار بوده است. این در حالی است که سال ۱۴۰۰ میزان صادرات فرش دستباف، ۶۴ میلیون دلار بوده است. با اینکه بسیاری مدعی هستند صادرات فرش ماشینی سالانه بیش از ۴۰۰ میلیون دلار است، حتی آمار ۲۰۰ میلیون دلار صادرات این کالا در یک سال نیز عجیب به نظر می‌رسد. اگر تحریم‌ها مانع صادرات فرش دستباف است، این مانع پیش پای فرش ماشینی نیز وجود دارد. علاوه بر آنکه فرش ماشینی هم رقبای بزرگی مانند ترکیه دارد و هم طرفداران بسیار کمتری نسبت به فرش دستباف در بازارهای جهانی دارد.
چمنی دررابطه با کاهش چشمگیر صادرات فرش دستباف می‌گوید: میزان صادرات فرش دستباف بسیار کاهش یافته است. یکی از دلایل این امر تحریم‌ها است. کشورهایی که خواهان خریداری فرش دستباف هستند یا امکان تبادلات مالی به دلیل تحریم‌ها را ندارند یا با ایران روابط خوبی ندارند. مثلا کشورهای اروپایی و آمریکایی بیشترین تقاضا را برای خریداری فرش دستباف دارند اما ارتباط خوبی با ما ندارند.
او با تاکید بر اینکه کاهش صادرات موجب کاهش تولید شده، بیان کرد: هم تولید فرش دستباف کم شده و هم قیمت آن. اکنون ۲ میلیون نفر در این بازار فعالیت می‌کنند در صورتی که سال ۹۱بیش از ۸ میلیون نفر در بازار فرش دستباف فعال بودند.
چمنی با اشاره به مشکلات صادرات فرش دستباف گفت: هم ارز حاصل از صادرات را باید با ارز نیمایی وارد چرخه اقتصادی کشور کنیم و هم باید این ارز را یکساله بازگردانیم. فرش دستباف مانند دیگر کالاها نیست، ممکن است بیش از یکسال فروش آن در بازارهای جهانی طول بکشد.
در شرایطی که حتی صادرات فرش دستباف نیز با مشکلاتی مانند پیمان نامه ارزی، تحریم‌ها و عدم امکان تبادلات مالی با دیگر کشورها مواجه هستند، چگونه است که صادرات فرش ماشینی به آسانی و با سرعت هرچه تمام‌تر صورت می‌گیرد و همچنان برای تولیدکننده به صرفه است؟
