ایرنا: حوزه دستیار رییس جمهور در پیگیری حقوق و آزادی های اجتماعی و مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی نشستی با عنوان «بررسی تجربه زیسته دختران دهه ۶۰ با نگاهی بر قوانین مصوب مرتبط» را با حضور کارشناسان حوزه جمعیت و خانواده در نهاد ریاست جمهوری برگزار کردند تا به واکاوی مشکلات دختران مجرد متولد دهه ۶۰ بپردازد.
سکینه سادات پاد دستیار رییس جمهور در پیگیری حقوق و آزادی های اجتماعی در این نشست از اینکه برخی از قوانین برای دختران دهه ۶۰ نسبتی با عدالت ندارد، انتقاد کرده بود. مشروح سخنان پاد را بخوانید:
محمدرضا زهرایی عضو کارگروه مسائل اجتماعی مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی، احمد غیاث وند، جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی، احمد دراهکی عضو هیات علمی و مدیرگروه جمعیت شناسی دانشگاه علامه طباطبایی، رقیه سادات مومن، دکتری مطالعات زنان و هیات علمی دانشگاه امام صادق (ع)، حجت الاسلام مهدی عباسی، هیات علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث و رئیس میز تحکیم خانواده و تبلیغات حوزه علمیه قم، الهه خدادادی، دکتری مطالعات زنان و پژوهشگر حوزه خانواده، خدیجه زارعی، دانش پژوه فلسفه تعلیم و تربیت از کارشناسان حاضر در این نشست بودند.
خدیجه زارعی دانش پژوه فلسفه تعلیم و تربیت در این نشست، موضوع دختران دهه ۶۰ را یک موضوع مغفول مانده دانست و گفت: در سال ۹۹ پروژه‌ای در این خصوص دنبال کردیم که فراتحلیل ۷۰ پایان نامه و مقاله است.
وی افزود: در موضوع جامعه شناسی تجرد قطعی به گروهی از دختران و پسران گفته می شود که به لحاظ فرهنگی و محیط اجتماعی که دارند نتوانستند ازدواج کنند که شاخص آن برای دختران سن ۴۵ سالگی و برای پسران سن ۵۰ سالگی است.
وی با بیان اینکه عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در بروز تجرد قطعی در ایران موثر بوده است، اظهار داشت: در عوامل اجتماعی سه عامل مهم و موثر بود که عدم تعادل جمعیتی، بی عدالتی اجتماعی و آسیب‌های اجتماعی در راس آن قرار دارد.
دگرگونی سن ازدواج به ظاهر یک عامل فردی است ولی در واقعیت یک عامل ساختاری است که به عوامل زیادی از جمله جمعیت و ترکیب جنسی و جنسیتی بستگی دارد
این دانش پژوه ادامه داد: بررسی علل جمعیت شناختی در این موضوع اهمیت دارد زیرا نشان می دهد که چون این موضوع باعث بازمانده شدن یکسری از دختران از ازدواج بخصوص در نیمه دوم دهه ۵۰ و نیمه اول دهه ۶۰ شده است.
زارعی ادامه داد: دگرگونی سن ازدواج به ظاهر یک عامل فردی است ولی در واقعیت یک عامل ساختاری است که به عوامل زیادی از جمله جمعیت و ترکیب جنسی و جنسیتی بستگی دارد به طوری که اگر نسبت جنسیتی نامتوازن به ضرر زنان باشد، علاوه بر مشکلات فرهنگی و فساد اخلاقی باعث زمینه تجرد قطعی هم می شود.
این کارشناس حوزه تعلیم و تربیت یادآور شد: در بازه زمانی ۱۳۵۵ تا سال ۱۳۶۵ بیشترین نرخ رشد جمعیتی در ایران ثبت شده به طوری که رشد جمعمت ۳.۶ بوده است.
وی با بیان اینکه این فرصت جمعیتی که قرار بود فرصتی برای کشور باشد، با تجرد قطعی رسیدن دختران به تهدید تبدیل شد، اظهار داشت: یکی از علل جمعیت شناختی دخیل در این حوزه موضوع جنگ تحمیلی است به طوری که بررسی سن شهدای این جنگ نشان می دهد اغلب این شهدا متولدین سال‌های ۴۸ تا ۵۱ بودند.
زارعی در عین حال موضوع اثرگذاری جنگ تحمیلی بر تجرد دختران اواخر دهه ۵۰ و اوایل دهه ۶۰ را محدود دانست و گفت: اگرچه این عامل اثرگذار نبوده اما می تواند باعث تجرد قطعی شود.
وی عدم آمادگی پسران برای ازدواج را عامل دوم برشمرد و اظهار داشت: در بازه زمانی سال های ۷۵ تا ۸۵ دختران متولد ۵۵ تا ۶۵ به سن ازدواج می رسند ما در این بازه بیشترین مقدار رشد جمعیتی را داشتیم ولی زیرساخت های اقتصادی و اجتماعی برای ازدواج این دختران آماده نبود چون پسران آماده ازدواج نبودند لذا شماری از دختران در سن ازدواج که متولدین دهه ۵۵ تا ۶۵ بودند نمی توانند همسر مناسبی برای خود پیدا کنند.
این پژوهشگر، جوان همسری را عامل سوم ایجاد تجرد قطعی برشمرد و گفت: طبق آمارها از سال ۵۵ تا دهه ۶۰ ساختارهای اجتماعی نسبت مردان آماده ازدواج از تعداد زنان کمتر است؛ این عدم تناسب مضیقه ازدواج را برای دختران فراهم می کند و واقعاً دهه ۶۰ دخترانی که ازدواج کردند با مضیقه دست و پنجه نرم می کردند.
سنت فرهنگی ایران مبنی بر اینکه مردان تمایل به ازدواج با زنان چند سال کوچکتر از خود دارند، باعث می شود جوان همسری اتفاق افتد.
زارعی به عوامل فرهنگی موثر در شکل گیری پدیده دختران مجرد نیز اشاره داشت و افزود: سنت فرهنگی ایران مبنی بر اینکه مردان تمایل به ازدواج با زنان چند سال کوچکتر از خود دارند، باعث می شود جوان همسری اتفاق افتد. همچنین ما به لحاظ فرهنگی قدرت انتخاب گری را تنها به مردان واگذار کردیم و این عوامل در پیوستگی با یکدیگر یک فشار اجتماعی ایجاد کرده که ازدواج را برای دختران دور از دسترس کرد.
وی با یادآوری اینکه با افزایش سن ازدواج اتفاقاً جوان همسری در بین مردان تشدید می شود، اظهار داشت: وقتی پسری به سن ۳۰ تا ۳۴ می رسد با اختلاف سنی ۱۰ سال ازدواج می کند. بیشتر پسرهای دهه ۶۰ که در این بازه سنی ازدواج کرده باشند به لحاظ مشکل اقتصادی با دختران دهه ۷۰ ازدواج کردند و دختران دهه ۶۰ از فرصت ازدواج بازماندند.
زارعی ادامه داد: وقتی سن ازدواج پسران به ۳۵ سال می رسد، اختلاف سنی به بیش از ۱۵ سال افزایش پیدا می کند؛ بنابراین ۸۰ درصد مردان همسرانی کم سن و سال تر از خود انتخاب می کنند و وقتی فاصله سنی ازدواج افزایش پیدا می کند لذا گروهی از دختران فرصت ازدواج را از دست می دهند.
این کارشناس حوزه تعلیم و تربیت با بیان اینکه در چنین شرایطی ازدواج تابع سن ازدواج مردان است، توضیح داد: وقتی پسران دیر به سن ازدواج رسیدند و دیر فرصت اشتغال پیدا کردند، بنابراین دختران فرصت ازدواج را از دست دادند.
وی با یادآوری اینکه همسان گزینی تنها در گروه های سنی پایین رخ می دهد، افزود: به طور معمول همسان گزینی در دوره سنی زیر ۲۵ سال رخ می دهد و بالای این سن همسان گزینی کاهش پیدا می کند
این پژوهشگر حوزه خانواده یادآور شد: آماری که در سال ۱۳۹۰ داشتیم نشان می داد ۱۵.۴ درصد از دختران در گروه سنی ۳۰ تا ۳۴ ساله و ۹.۱ درصد در گروه ۳۵ تا ۳۹ ساله مجرد بودند.
زارعی ادامه داد: طبق این آمار، میزان تجرد دختران در گروه سنی ۴۰ تا ۴۴ ساله برابر ۵.۱ درصد و در گروه سنی ۴۵ تا ۴۹ ساله ۳.۴ درصد بوده است.
وی با انتقاد از اینکه از سال ۱۳۹۰ تا به امروز این مساله پیگیری نشده و ۱۲ سال از این آمار می گذرد، بی عدالتی اجتماعی را یکی دیگر از عوامل موثر بر تجرد دختران دانست.
وی ادامه داد: وقتی توسعه جامعه ما نامتوازن است و به صورت مرکز - پیرامونی دنبال توسعه هستیم، این موضوع زمینه تجرد قطعی برای دختران مناطق کم برخوردار، حاشیه نشین و روستایی را فراهم می کند.
دانش پژوه فلسفه تعلیم و تربیت تاکید کرد: وقتی نگاه اجتماعی شهرمحور و اهمیت درجه دومی به مناطق کم برخوردار و روستایی داریم، مهاجرت پسران، نخبگان، تحصیل کرده‌های روستایی باعث می شود دختران فرصت ازدواج در مناطق پایین دست را نداشته باشند.
زارعی در این رابطه به آماری در دهه هشتاد خورشدی (۲۲ سال پیش) استناد کرد که بر اساس آن در گروه سنی ۳۵ تا ۳۹ سال در مقابل هر ۱۰۰ زن فقط ۸۵ مرد در مناطق روستایی وجود داشته است؛ این نشان می دهد کاهش قابل ملاحظه ای از شانس ازدواج برای دختران در مناطق روستایی و کم برخوردار را داریم.
وی در این رابطه به یک تحقیق صورت گرفته از سوی کارگروه مسائل اجتماعی مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی استناد کرد که مناطق حاشیه نشین جمکران را مورد بررسی قرار داده و نشان می دهد تعداد زنان مجرد و مردان مجرد مناطق حاشیه نشین بیشتر است در صورتی که در کل کشور اگر مرد مجرد ما ۳۴ درصد است، در مناطق حاشیه نشین جمکران ۳۹.۵ درصد و زنان مجرد بالای ۱۰ سال در کل کشور ۲۶ درصد و در مناطق حاشیه نشین ۳۱ درصد بوده است.
این دانش پژوه تاکید کرد: این آمار نشان می دهد عامل بی عدالتی اجتماعی زمینه ازدواج را برای دختران از بین برده است.
زارعی اظهار داشت: طبق آخرین سرشماری در سال ۱۳۹۵ در کشور که هفت سال پیش انجام شد، یک میلیون و ۴۳۰ هزار نفر دختر مجرد در رده سنی ۳۰ تا ۵۰ سال داشتیم و ۵۰۰ هزار دختر بالای ۴۰ سال بودند.
وی با بیان اینکه آمار دختران مجرد در روستاها به نسبت جمعیت دو برابر بوده است، افزود: این آمار بدان معناست که اگر برای کل کشور تجرد قطعی ۴ بود، برای جمعیت شهری ۳ بود و برای جمعیت روستایی ۵ بوده است.
این کارشناس حوزه تعلیم و تربیت آسیب‌های اجتماعی را از زمینه های بروز تجرد قطعی دانست و گفت: بی اعتمادی، طلاق، فساد اخلاقی، روابط جنسی و عاطفی خارج از چارچوب این زمینه را بوجود آورده که دختران از ازدواج بازبمانند به طوری که در پژوهش هایی که بررسی کردیم، مشخص شد بی اعتمادی و روابط خارج از چارچوب و تمایل به تجرد قطعی در بین مردان رابطه مستقیمی وجود داشت.
زارعی به عامل اقتصادی به عنوان دومین عامل تاثیرگذار بر تجرد دختران اشاره کرد و گفت: دگرگونی سن ازدواج به طور قطعی با مسائل مختلفی در ارتباط است؛ یکی از آنها مسئله اقتصاد است که ازدواج را تسهیل کند یا مشکل کند؛ عوامل اقتصادی بیشتر از عوامل فرهنگی در این حوزه دخیل بودند و سن ازدواج را تحت تاثیر قرار دادند.
این پژوهشگر حوزه خانواده اظهار داشت: در پژوهش هایی که بررسی کردیم، ۴۰ درصد پسران نداشتن شغل را مانع اصلی ازدواج می دانستند و نداشتن درآمد کافی هم یک عامل دیگری بود که نتوانستند ازدواج کنند. وقتی مردان نتوانند ازدواج کنند طبیعتاً باید دختران به تجرد برسند.
زارعی به عوامل فرهنگی موثر بر تجرد دختران نیز اشاره کرد و گفت: سیاست گذاری های فرهنگی ما در تاخیر سن ازدواج و تجرد دختران عامل مهمی بود. با اینکه متولیان فرهنگی جامعه ما متکثر و متنوع هستند اما هیچ کدام برنامه واحد و منسجمی درتنظیم زیست جنسی جامعه ندارند.
۴۰ درصد پسران نداشتن شغل را مانع اصلی ازدواج می دانند. وقتی مردان نتوانند ازدواج کنند طبیعتاً باید دختران به تجرد برسند.
این کارشناس حوزه تعلیم و تربیت یادآور شد: نهاد تربیت با مشارکت حداکثری کودک و نوجوان یکی از تاثیرگذارترین نهادهاست که پیرامون نقش خود یعنی رابطه تعلیم و تربیت و تنظیم زیست جنسی جامعه هیچ برنامه منسجم و قابل ارائه ای تاکنون نداشته است.
وی ادامه داد: نبود مطالعات بین رشته ای و دانش بنیان و نظریه پردازی پیرامون سبک زندگی ایران-اسلامی که به آموزش عمومی گذاشته شود که مردم آموزش ها را ببینند موثر است و اگر آموزش بوده در مقالات، کتاب ها بوده و به دست مردم چیزی نرسیده است.
زارعی دامه داد: سومین عامل فرهنگی که باعث تجرد شده، مدرنیته بود؛ نفوذ سبک زندگی مبتنی بر مدرنیسم در بدنه اجتماعی و نهادهای دولتی ما و دخالت دادن در حوزه برنامه ریزی باعث شده که زمینه تجرد برای دختران فراهم شود.
وی خاطر نشان کرد: یکی از اسناد بالادستی که در سال ۱۹۹۴ میلادی امضا کردیم، سند پکن بود؛ این سند دقیقا در زمانی بود که دختران متولد سال های ۵۵ تا ۶۵ در سن ازدواج بودند یعنی در بازه سنی ۱۸ تا ۲۱ سالگی قرار داشتند
وی با بیان اینکه در آن دوره نهاد حکمرانی و دولتی ما در واقع خود دچار مدرنیته شده بود، افزود: در یافته های پژوهشی که اثرگذاری مدرنیته را در بدنه اجتماعی و سبک زندگی مردم آشکار کرده این بود که در سال ۱۳۷۹، ۱۷ درصد جوانان موافق تک زیستی بودند و تک زیستی را به زیستی می دانستند ولی در سال ۱۳۸۴ یعنی دقیقاً بعد از ۵ سال این آمار ۳ درصد رشد می کند.
این دانش پژوه افزود: عوامل فرهنگی و تغییر ارزش های فرهنگی جامعه و نگرش ابزاری به ازدواج، بازنگری ارزشی جامعه، نگرش منفی به ازدواج، تضعیف ارزش های دینی جامعه خود عامل تجرد بود و مورد بعدی مدارای اجتماعی با تجرد پسران بود که با تجرد پسران مدارا شده اما با تجرد دختران برخورد خوبی صورت نگرفته است لذا این زمینه تجرد را برای دختران هم فراهم کرده است.
زارعی اظهار داشت: بسیاری تحصیلات، رشد و شکوفایی دختران را عامل تجرد می دانند در صورتی که فرصت برای جامعه بود اما به رسمیت نشناختن رشد و شکوفایی و استعداد هویت جدید زنان در نظام سنتی خانواده و اینکه نتوانستیم برای این سیاست گذاری و استفاده کنیم، سبب تجرد دختران شد.
این کارشناس حوزه خانواده ادامه داد: عوامل تجرد قطعی در ایران بیشتر عوامل ساختاری بوده، جمعیت شناختی، اقتصادی، فرهنگی و بازه کوچکی از تجرد قطعی را عوامل خانوادگی و فرهنگی رقم زده است.
