اعتماد نوشت: بررسی داده‌های تازه‌ای که مرکز آمار ایران از شاخص قیمت مصرف‌کننده در اردیبهشت‌ماه ارایه کرده نشان می‌دهد به طور متوسط سطح تورم ایرانی‌ها در ۳ سال گذشته نزدیک به ۱.۵ برابر شده است. این در حالی است که شوک قیمت‌ها در بخش کالای خوراکی بیشتر است و به سمت ۲برابر شدن ظرف سه‌سال رفته است. اما این عدد از کجا آمده و فرمول آن چیست؟
داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد شاخص قیمت مصرف‌کننده برای خانوار‌های کشور در اردیبهشت‌ماه امسال به عدد ۲۴۳ رسیده است. در این اعداد و ارقام، قیمت سبد هر استان در سال پایه که اکنون ۱۴۰۰ است، برابر ۱۰۰ در نظر گرفته می‌شود؛ بنابراین وقتی سبد مصرفی کل کشور در اردیبهشت‌ماه به عدد ۲۴۳ می‌رسد، یعنی قیمت سبد مصرفی خانوار‌ها از سال ۱۴۰۰ تاکنون ۱۴۳درصد رشد کرده و به عبارتی فقط در سه سال، حدود ۱.۵ برابر شده است. در بخش کالای خوراکی عدد شاخص در اردیبهشت ماه ۲۷۴.۴ رسیده که نشان می‌دهد نزدیک به ۱۷۵ درصد در سه سال رشد تورم ایجاد شده است.
در بخش کالای خوراکی و خدمات نیز عدد شاخص به حدود ۲۳۰ رسیده و نشانگر ۱.۳ برابر شدن سطح تورم ایرانی‌ها در این بخش است. البته باید توجه داشت که ۱.۵ برابر شدن تورم در عرض سه سال، به مدد تغییر «سال پایه» به دست آمده است. مرکز آمار سال گذشته با تاخیر در اعلام نرخ تورم، دلیل آن را «تغییر سال پایه» از ۱۳۹۵ به ۱۴۰۰ عنوان و هدف از این کار را «فراهم شدن امکان محاسبه واقعی‌تر نرخ تورم» ذکر کرد. اتفاقی که در سال‌های گذشته نیز رخ داده بود.
اولین‌بار، بانک ملی ایران در سال ۱۳۱۵، محاسبه شاخص هزینه زندگی و شاخص بهای عمده‌فروشی کالا‌ها را در نقاط شهری آغاز کرد. در سال ۱۳۳۸، با تغییر سال پایه، محاسبه شاخص هزینه زندگی و شاخص بهای عمده‌فروشی کالا‌ها مورد تجدیدنظر قرار گرفت و با تاسیس بانک مرکزی ایران در سال ۱۳۳۹، مسوولیت تهیه شاخص‌های مذکور، به این بانک محول شد.
بانک مرکزی ایران، با توجه به تغییرات قابل ملاحظه در الگوی مصرف خانوار‌ها و ترکیب هزینه آنها، سال ۱۳۴۸ را سال پایه قرار داد. در سال ۱۳۵۳ سال پایه به این سال تغییر کرد. در سال ۱۳۶۱، ایـن سال به عنـوان سال پایه انتخـاب شـد و تجدیدنظر در زمینه محاسبه شاخص‌های مذکور به عمل آمد. بانک مرکزی در سال ۱۳۷۸، سال پایه را از سال ۱۳۶۹ به سـال ۱۳۷۶ تغییـر داد. در سال ۱۳۹۱ اطلاعات این شاخص براساس سال پایه ۱۳۹۰ توسط دفتر شاخص قیمت مرکز آمار ایران محاسبه و در سالنامه آماری کشور قرار گرفته و منتشر می‌شود.
سپس سال مبنا ۱۳۹۵ تعیین شد و دست آخر همین یک سال پیش، سال پایه به ۱۴۰۰ تغییر پیدا کرد. از این تحولات دو چیز بیش از همه دیده می‌شود: اول «تورم مزمن» اقتصاد ایران است که بیش از سه دهه ادامه یافته و تلاش‌های دولت‌های مختلف برای پایین کشیدن آن، به کاهش مقطعی تورم در یک یا دو سال انجامیده و در بقیه سال‌ها، همواره در عددی بالای ۲۰ یا ۳۰ درصد حرکت کرده است. نکته دوم، تغییر سال پایه است که به گونه خاصی، تورم به وجود آمده را در «عدد»اعلام شده پایین‌تر نگه می‌دارد، اما مردم عادی به خوبی آن را لمس می‌کنند.
به طور مثال، مردم می‌بینند که یک دستگاه خودروی پراید در سال ۸۷ به قیمت ۷ میلیون تومان فروخته می‌شد و الان باید بالای ۳۰۰ میلیون تومان برای آن پرداخت کرد. یا مثلا قیمت یک کیلو گوشت قرمز در سال ۹۵ حدود ۱۵ هزار تومان بوده و الان بالای ۶۰۰ هزار تومان است. ممکن است که روی کاغذ و عدد‌های اعلام شده، تورم و میزان چند برابر شدن قیمت‌ها پایین باشد؛ اما سطح عمومی قیمت رشد کرده و به رشد خود هم ادامه می‌دهد.
اما با همین فرمول می‌توان دید که میزان تورم در ۱۹ استان کشور بالاتر از سطح متوسط کل کشور است. هرچند شتاب رشد قیمت‌ها در این ۳ سال متفاوت بوده است. مثلا در استان مرکزی یزد قیمت سبد مصرفی خانوار‌ها بیش از ۱۷۰ درصد در این ۳ سال رشد کرده. یا در استان مجاور یعنی اصفهان، این عدد ۱۵۸ درصد بوده است. در استان‌هایی مانند آذربایجان غربی با رشد بیش از ۱۵۷ درصدی روبه‌رو بوده‌ایم و در کرمانشاه یا کردستان رشد نزدیک به ۱۶۰ درصدی در این ۳ سال رخ داده است. در عین حال در یکسری استان‌ها نیز ارقام پایین‌تر بوده است.
استان‌هایی مانند خوزستان، سمنان، قم، تهران، مازندران و حتی بوشهر در این ۳ سال با شتاب کمتری در افزایش قیمت سبد مصرفی خانوار‌ها روبه‌رو شده‌اند. مثلا در استان تهران، میزان افزایش قیمت سبد مصرفی خانوار از سال ۱۴۰۰ تاکنون ۱۳۰ درصد بوده. یا در قم، این عدد ۱۴۵.۱ درصد شده است. البته نباید یک نگاه کلی به این موضوع داشت و تصور کرد که سطح قیمت‌ها در بعضی استان‌ها پایین‌تر از استان‌های دیگر بوده، چراکه ممکن است به دلیل قیمت بالای کالا‌ها در این استان‌ها، سطح تقاضا و خرید ساکنان پایین آمده و از شتاب رشد قیمت جلوگیری کرده باشد.
شوک گرانی ۳ساله
به نظر می‌رسد بخش بزرگی از افزایش سطح تورم عمومی پس از حذف ارز ترجیحی ۴۲۰۰ تومانی و جایگزین کردن آن با عددی بالاتر (۲۸۵۰۰ تومان) در سال ۱۴۰۱ و با عنوان «جراحی اقتصادی»رخ داده است. در بسیاری از گروه‌های کالایی ۱.۵ تا ۲.۵ برابر شدن سطح تورم کشور در ۳سال اخیر مشهود است.
در گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها سطح تورم ۳ سال گذشته ۱.۷ درصد رشد کرده. سطح تورم گروه کالایی گوشت قرمز و گوشت ماکیان ۲.۷ برابر در این ۳سال رشد داشته است. تورم ۳ساله در بخش روغن و چربی‌ها ۲.۷ برابر شده و دربخش چای و قهوه نزدیک به دو برابر شده است. در گروه کالایی پوشاک و کفش سطح تورم در سه سال ۱.۶ برابر شده است. در حوزه اجاره مسکن این عدد ۱.۲ برابر شده است.
در بخش بهداشت و درمان تورم در ۳ سال نزدیک به ۱.۵ برابر شده و تورم بخش «استفاده از حمل و نقل عمومی»در این ۳ سال دو برابر شده است. اما نکته جالب، بخش‌هایی مانند تفریح یا هتل‌داری و رستوران‌داری است. تورم بخش تفریح و فرهنگ در این ۳ سال ۱.۳ برابر شده و تورم حوزه هتل‌داری و رستوران ۲.۵ برابر طی سال گذشته رشد کرده است.
