طرح شبنم چیست و چه هدفی را دنبال می‌کند؟

ایسنا: تمامی دولت ها برای مبارزه با پدیده قاچاق راهکارهایی طراحی و اجرا می کنند. از این راهکارها در داخل کشور می توان به کنترل شدید مرزها، طرح ایران کد ، طرح شبنم و امثال آن اشاره کرد.

طرح شبنم یا همان طرح شبکه بازرسی و نظارت مردمی به پیشنهاد ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز توسط وزارت صنعت، معدن، تجارت برای نشان دادن اصالت کالاهای وارداتی و با کیفیت بودن کالاهای تولید داخل طراحی و توسط نمایندگان وزارت صنعت، معدن و تجارت، شورای اصناف و ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در حال اجرا و پیگیری است.

این طرح از چند مرحله تشکیل شده است. مرحله اول این طرح در آبانماه سال گذشته برای کالاهای وارداتی اجرا شد به این صورت که برچسب طرح شبنم برای محصولات وارداتی در مبادی ورودی کشور الصاق شوند. این الصاق برای این بود که از آبانماه سال گذشته به بعد دیگر هیچ کالای بدون بارکد طرح شبنم به کشور وارد نشود تا محصولات وارداتی که قبل از آن به کشور وارد شده اند و در سطح بازار عمده فروشی و خرده فروشی در حال فروش هستند به این بارکد مجهز شوند.

مرحله دوم نیز از اردیبهشت سال جاری آغاز شد. مرحله ای که باز درگیر کالاهای وارداتی بود. کالاهایی که قبل از اجرای مرحله اول به کشور وارد شده و دارای برچسب طرح شبنم نبوده اند. در این مرحله دیگر وارد کنندگان دخیل نبوده و بیشتر حجم کار توسط فروشندگان و بنکداران صورت گرفت.

برای اجرای این مرحله دارندگان کالاهای وارداتی باید فهرست موجودی کالاهای خود را به اتحادیه وابسته ببرند تا برای تک تک محصولات یک بارکد مجزا صادر شود. این مرحله قرار بود تا پیان آذر ماه نهایی شود و دارندگان کالاهایی که برچسب نداشته باشند جریمه شوند اما این زمان تا ابتدای بهمن ماه افزایش یافت و برخی کالاها از لیست دریافت برچسب خارج شدند.

شانزدهم دی ماه اعلام شد که مرحله سوم این طرح اجرا می شود. مرحله ای که برای محصولات داخلی بوده و محصولات باکیفیت داخلی باید برچسب شبنم دریافت کنند تا قابل شناسایی از محصولات بی کیفیت باشند.

انجام تمام این مراحل برای جلوگیری از قاچاق انجام شد و در پایان هر مرحله به گفته مسوولان طرح، بازرسان اداره اصناف از مغازه ها و انبارها سرکشی کردند تا پیگیر محصولات بدون برچسب شبنم و درست اجرا شدن طرح در سطح واردات و عرضه باشند. لازم به ذکر است که تمام الصاق ها توسط مسوولان امر انجام می شود و هیچ بارکدی به وارد کننده یا فروشنده داده نمی شود.

کالای بدون کد شبنم قاچاق محسوب می‌شود

در این رابطه قائم مقام وزیر صنعت معدن تجارت گفت: کالای بدون کد شبنم قاچاق محسوب می‌شود و اعطای لفظ قاچاق تنهای برای کالاهای وارداتی نیست و کالاهای تولید داخل که کیفیت مطابق استاندارد را نداشته باشند نیز قاچاق محسوب می‌شوند.

مفتح افزود: برنامه مبارزه با قاچاق تنها منوط به مرزها و مبادی وارداتی نیست. مبارزه با قاچاق کالا نیز باید در سطح بازار اجرایی و عملی شود که در حال حاضر به این مهم دست یافته‌ایم.

او خاطر نشان کرد: در حال حاضر این کدها توسط چهار اپراتور، 110 کارگزار و 10 هزار نصاب بیش از یک سال است که صادر و الصاق می‌شوند. فاز دوم به دنبال آن است که تمام کالاهای کف بازار را در طرح شبنم قرار دهد. ما با این دید که تمام کالاهای سطح بازار قاچاق نیستند کد شبنم را برای آن‌ها صادر می‌کنیم و در پایان فاز دوم کالاهایی که کد شبنم نداشته باشند قاچاق محسوب می‌شوند.

شبنم راهی برای تشخیص اصالت کالا

در همین رابطه معاون ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز نیز گفت: یکی از آفت‌های اصلی اقتصادی عدم شفاف سازی در بحث کالا است که طرح شبنم یکی از این ممیزی ها برای تشخیص اصل بودن کالا که از مبادی قانونی وارد می‌شود به اجرا درآمده است.

مهدی ابویی اظهار کرد: با اجرای طرح شبنم مردم از اصل بودن و غیر قاچاق بودن کالا اطمینان حاصل می‌کنند. استفاده از کالای قاچاق در کنار آسیب‌های اقتصادی تبعات اجتماعی و امنیتی نیز به دنبال دارد.

وی خاطرنشان کرد: در اجرای این طرح به دنبال آن هستیم تا از تولید ملی و سرمایه مردم حمایت کنیم و دست سودجویان را از سرمایه مردمی کوتاه کنیم که اجرای با کیفیت این طرح مستلزم همکاری مردم برای عدم خرید کالای بدون کد رهگیری است.

وی گفت: با وجود حجیم بودن و پیچیدگی طرح ارزیابی‌های مثبتی از اجرای آن داشته‌ایم و تنها مشکل بزرگ عدم اطلاع رسانی درست در هر مرحله اجرایی است که عدم این اطلاع رسانی باعث شده فضایی را برای سودجویان ایجاد کنیم. در همین رابطه کمیته اطلاع رسانی برای اطلاع رسانی به عموم مردم که از خریداران و عرضه کنندگان هستند تشکیل داده‌ایم.

تولیدکنندگان داخلی هم نمی توانند محصول بی کیفیت را به بازار عرضه کنند

در این باره رئیس شورای اصناف نیز گفت: با طرح شبنم مشکل قاچاق حل خواهد شد و باید همه جانبه از این طرح حمایت شود. این طرح برای عدم ورود قاچاق و حمایت از تولید ملی اجرا می‌شود.

قاسم نوده فراهانی اظهار کرد: حمایت از تولید ملی و عدم ورود کالای قاچاق باعث رفع بیکاری در کشور می شود. در حال حاضر 600 هزار واحد تولیدی کوچک در کشور در حال فعالیت هستند که از این تعداد 400 هزار واحد دارای پروانه و مابقی بدون پروانه به فعالیت می‌پردازند که این طرح باعث شده تمامی واحدها دارای پروانه کسب شوند و کالاها و محصولاتی را که عرضه می‌کنند در طرح شبنم قرار گیرند.

وی همچنین گفت: با این طرح دیگر تولیدکنندگان نمی توانند محصول بی کیفیت را به بازار عرضه کنند زیرا در حالی که محصول قاچاق، بی کیفیت و خارجی به کشور وارد نمی‌شود تولیدکنندگان داخلی باید تماما نیاز مردم را رفع کنند تا مردم دیگر به سمت کالاهای خارجی نروند.

رییس شورای اصناف گفت: تمام معاملات در هر سطحی باید با فاکتور رسمی صورت گیرد. در فاز اول کاملا موفق بوده‌ایم اما فاز دوم به دلیل بالا بودن حجم کالا در سطح بازار، ما را با کمی مشکل روبرو کرد.

طرح شبنم به طور غیر قانونی در حال اجرا است

اما رئیس کمسیون واردات اتاق ایران به عنوان مخالف کلیت اجرای این طرح گفت: هزینه‌های نصب هر طرح شبنم روی کالاهای وارداتی حدود 97 تومان است. به‌طور میانگین اگر سالانه 20 تا 25 میلیارد کالا وارد شود هر ساله درآمد اجرای طرح شبنم نزدیک به 2500 میلیارد تومان است و مشخص نیست که درآمد اجرای این طرح صرف چه کاری می‌شود.

مجیدرضا حریری ادامه داد: مسلم است در شرایطی که همه درگیر مسائل ارزی و صدور بخشنامه‌های مکرر هستند، یک بخش در شرایطی که کسی حواسش به آن نیست، چنین طرحی را مطرح و خواهان اجرای کامل آن است.

وی با بیان این که مشخص نیست مجوز قانونی برای چنین طرحی از کجا صادر شده است ادامه داد: در قوانین و مقررات صادرات و واردات که هر سال با کتاب تعرفه خارج می‌شود، چیزی با عنوان طرح شبنم نداشته و هیچ مصوبه‌ای از سوی مجلس که قانونی باشد، در این راستا وجود ندارد.

رییس کمیسیون واردات اتاق ایران با تاکید بر این‌که عده‌ای از مصوبه‌ مربوط به کد شناسه کالا (ایران کد) برای اجرای طرح شبنم استفاده می‌کنند، گفت: این دو موضوع کاملا با یکدیگر متفاوت‌ است. طرح شبنم و الصاق آن روی کالا و اجبار وارد‌کنندگان به نصب چنین بارکدی از پایه مبنای قانونی و منطقی ندارد. این طرح به طور غیر قانونی در حال اجرا است.

وی گفت: در قانون نظام صنفی که حدود شش سال است اجرایی نشده، برای کنترل عرضه‌ی کالای قاچاق نصب صندوق مکانیزه در فروشگاه‌ها مطرح شده که قرار بود تا ابتدای برنامه‌ی پنجم توسعه اجرایی شود ولی هنوز این مورد قانونی عملی نشده است.

ارائه کد شبنم به محصولات تقلبی سطح بازار

یک فروشنده محصولات آرایشی بهداشتی نیز گفت: درحال حاضر این برچسب به تمام فروشندگان داده می شود و هیچ تفاوتی نمی کند که محصول کالای اصل، تحت لیسانس و تقلبی باشد.

او ادامه داد: با اجرای این طرح حق افرادی که محصول اصل خرید و فروش می کنند پایمال می شود زیرا در حال حاضر به محصولات تقلبی سطح بازار نیز بارکد شبنم داده می شود.

همچنین یک فروشنده محصولات خانگی گفت که چند ماهی است که مغازه خود را به دلیل اجرای این طرح بسته است زیرا بیشتر محصولات بنکداران فاقد این برچسب است و فروشنده باید هزینه دریافت بارکد شبنم را متقبل شود.

وی ادامه داد: اگر این بارکد برروی محصول نباشد از سوی بازرسان جریمه های سنگینی برای فروشندگان درنظر گرفته می شود.

همچنین برخی از روسای اتحادیه ها می گویند که اجرای طرح در سطح بازار باعث تعطیلی برخی از مغازه ها که به دنبال دریافت برچسب شبنم بوده اند شده است زیرا باید چند روزی را برای دریافت این برچسب صرف کنند.

برخی فروشندگان عمده محصولات ارتباطی و کامپیوتری نیز در آگهی های تبلیغاتی خود از بارکد دوبعدی شبنم و ایران‌کد به عنوان ابزار تبلیغاتی استفاده کرده و از این طریق بیننده را تشویق به خرید محصول می کنند تا خریداران بتوانند بارکد دو بعدی را رمز شکافی کرده و از اطلاعات درونی بارکد آگاهی پیدا کنند.

حال باید دید آیا این طرح با تمام انتقادات و تمجیدهایی که از آن می شود سرانجام موفق و ایده‌آلی خواهد داشت یا خیر.