اختلاف افکنی در فرهنگ قرآن نشانه بی عقلی است

مهر: آیت الله عبدالله جوادی آملی در جمع فراگیران دومین دوره کوتاه مدت اسلام و مسائل معاصر، در سخنانی به تشریح جایگاه عقل در آموزه‌‌های وحیانی پرداخت و اظهار داشت: جريان عقل دور از هويت انسان نيست، چرا که عقل در درون هويت ماست. اصرار همه انبيا چه موساي كليم چه عيساي مسيح چه رسول ما(عليهم السلام) هم اين است كه شما قبل از هر چيز خودتان را بشناسيد عقل قرآني دعوت به خودشناسي است و پرهيز از فراموشي خود است.

این مفسر قرآن در ادامه با ترسیم هندسه عقل مداری و محورِ هستي افزود: قرآن كريم در ساختار هويت انسان چنين مي‌گويد چهار چراغ نورافكن قوي خدا در درون انسان به كار برد مسئله تفكيك قوا كه از ديرزمان مطرح شده بود از هويت انساني انسان گرفته شد. خداي جهان‌آفرين، انسان‌آفرين، تنظيم‌كننده پيوند انسان و جهان در شناسنامه انسان چنين فرمود يك نورافكن قوي و نيرومندي به عنوان عقل نظر در درون انسان به وديعت نهاد که تشخیص حق و باطل، صدق و كذب، خير و شرّ، حسن و قبيح، با اوست.

وی ادامه داد: اين نيروي قوي كه مسئول انديشه است هم بود و نبود را مي‌فهمد هم بايد و نبايد را مي‌فهمد از اين نيروي قوي به عنوان قوّه تَقنين ياد مي‌شود اين عقل نظري كه متولّي تقنين و قانون‌گذاري است مسئول انديشه است مصوّبات خود را به يك نيروي ديگر ابلاغ مي‌كند اين عقلِ انديشور در كنار عناوين تفكر، تدبّر و علم در قرآن مطرح است وقتي اين نيروي انديشه مصوّبات خود را به نيروي اجرايي اعلام كرد اين نيروي اجرايي عقل است در فرهنگ قرآن از آن به عنوان عقل عملي ياد مي‌شود اين نيروي اجرايي مسئول تصور و تصديق و قضيه و انديشه و تَقنين نيست اين نيروي اجرايي مسئول نيّت و اراده و اخلاص و قصد و عزم است.

این مرجع تقلید افزود: اين نيروي قوي فعال كه دين از آ‌ن به عنوان عقل عملي ياد مي‌كند و مي‌گويد: "عُبد به الرحمن واكتسب به الجنان" بايد همه مصوّبات عقل نظر را اجرا كند براي اينكه معلوم بشود مصوّبات آن مُقنِّن به اجراي اين عامل اجرايي رسيد يك نيروي قوي غنيّ به نام عقل قضاوي در درون انسان به كار رفته است كه از آن به نفس لوّامه ياد مي‌شود اين عقل سوم مسئوليت قضا و داوري را به عهده دارد هم مي‌فهمد عقل انديشور چه تصويب كرده است هم مي‌بيند عقل مجري چه اجرا كرده است، اگر اجرا با تصميم هماهنگ بود خوشحال است و خدا را شكر مي‌كند و اگر ناهماهنگ بود خويشتن را ملامت مي‌كند و نيروي ترك فضيلت را تقبيح مي‌كند در كنار اين سه عقل، يك عقل متعالي است كه مرحله عاليه روح و قلّه نفس است كه آن عقل هماهنگ‌كننده برنامه‌هاي عقول سه‌گانه است كه از آن به نام روح ملكوتي يا قله نفس ياد مي‌شود اين سه نيرو پراكنده نيست بلكه سه شأن يك واقعيت و حقيقت است اگر آن قله توان هماهنگي اين سه نيرو را داشت مي‌گويند چنين شخصي صاحب قلب است و صاحب قلب حقّ هر كدام از اين سه نيرو را به آنها ادا مي‌كند اگر انسان نخوابد، مي‌بيند حرفي كه انبيا آوردند حرف آشناست و حرف دل است.

آیت الله جوادی با بیان اینکه هم عقل عملی، هم عقل نظری و نفس لوامه باید به کلام رهبران الهی گوش دهند، ادامه داد: اگر اين سه عقل كه در حدّ والايند به آن اوجشان نرسند و حرف رهبران الهي كه براي اثاره و شكوفايي و شيار اينها آمدند گوش ندهند هم آن قوّه عقل تقنيني در تصويب خطا مي‌كند هم اين قوّه اجرايي گرفتار خطيئه مي‌شود هم اين عقلِ داور گرفتار رشا و ارتشا خواهد شد.

وی یادآور شد: در قلمرو روح ما، انسان چهار گروه است گروه اول كساني‌اند كه در بخش انديشه، عقل‌مدارند در بخش عمل، عقل‌محورند هم مي‌فهمند چه بكنند هم فهميده را اجرا مي‌كنند اينها عالِم عادل‌اند گروه دوم كساني‌اند كه در بخش انديشه خوب مي‌فهمند اهل تصديق و نظر و نظريه‌پردازي‌اند ولي عقل عملي اينها در جبهه جهاد به اسارت هوس رفته است اينها عالمان فاسق و ظالم‌اند، گروه سوم يعني گروهي كه نمي‌فهمد چه انجام بدهد گرچه فعاليتش چشم‌گير است، گروه چهارم افرادی كه هم نقص علمي دارند هم فقر عملي، که اگر گروه دوم صالح و سالم شدند با همكاري گروه اول مي‌توانند گروه سوم و چهارم را نجات دهند.

وی دعوت به وحدت را از مصادیق رفتار عقلایی از دیدگاه قرآن دانست و افزود: كسي كه به وحدت دعوت نمي‌كند، كسي كه با عمل مردم را به اختلاف مي‌كشاند در فرهنگ قرآن عاقل نيست سرّش آن است كه هوس او را به سمت و سوي خاصّ خويش فرا مي‌خواند.

 آیت الله جوادی آملی در پایان این دیدار با آرزوی وحدت برای رهبران الهی، ابراز امیدواری کرد در سایه وحدت رهبران الهی عقل به عنوان بهترین عطیه الهی نصیب جامعه بشری شود.

دومین دوره کوتاه مدت اسلام و مسائل معاصر، با موضوع عقل در قرآن و تمدن اسلامی با حضور تعدادی از محققان و اندیشمندان بین­ المللی، به همت جامعه ­المصطفی- واحد تهران، در حال برگزاری است.