سايه‌خواهر‌خوانده بر‌سر‌‌اوپك

در نخستين روز آذر هفدهمين اجلاس مجمع كشورهاي صادركننده گاز در هتل همای تهران كار خود را آغاز كرد. انتخاب دبيركل مهم‌ترين بحث نشست روز نخست اجلاس مذكور بود. علاوه بر اين، مباحثي نيز به عنوان سرفصل‌هاي اين اجلاس مورد بحث قرار گرفت كه بحث درباره بودجه مجمع، تبيين استراتژي بلندمدت صادرات گاز، راهبردهاي صادرات گاز و چالش‌هاي پيش روي اين صنعت از جمله آنها هستند. توجه ويژه به سلامت محيط زيست پيامي بود كه مجمع كشورهاي صادر‌كننده گاز به «اجلاس كاپ 21» داشت.
 
مجمع كشورهاي صادر‌كننده نفت در سال 2015 دو اجلاس ديگر نيز برگزار كرده و اجلاس اخير سومين اجلاس اين مجمع است به ميزباني ايران و در تهران در حال برگزاري است. اهميت ويژه‌اي كه گاز به عنوان يك انرژي پاك و ارزان براي كشورهاي دنيا دارد، موجب شده تا اين محصول به يك ابزار قدرت در معادلات سياسي و اقتصادي جهان تبديل شود. اينجاست كه كشورهاي دارنده ذخاير گازي، در معادلات سياست و اقتصاد جهان، دست بالا را دارند. در حال حاضر 67 درصد از ذخاير گاز جهان در اختيار 14 عضو اين مجمع است. بيژن نامدار زنگنه در نخستين روز اين اجلاس ضمن خوش آمد گويي به وزراي كشورهاي عضو، مهم‌ترين راهبرد اجلاس را اتخاذ تصميات اثرگذار بر بازار جهاني انرژي عنوان كرد و گفت: «مطمئنم كه با توجه به اهميت روز افزون گاز طبيعي در مجموعه انرژي جهان، تصميم‌هاي گرفته شده در اجلاس مي‌تواند بر بازار جهاني گاز تأثيري مثبت داشته باشد.» همين كلام وزير حكايت از اهميت اجلاسي دارد كه ايران ميزبان آن است.  

 خواسته‌هاي ايران
ايران اميدوار است در خلال اين اجلاس بتواند برخي از تغييرات را در بازار نفت و انرژي ايجاد كند. از جمله اينكه جايگاه از دست رفته خود طي سال‌هاي گذشته را در بازار نفت و انرژي احيا كند. از سوي ديگر ايران قصد دارد تا با همراهي ساير اعضای مجمع، نقش آن را از يك مجمع مشورتي به يک مجمع تصميم‌ساز در تعيين قيمت‌هاي پايه گازي و نيز اثر‌گذاري بر بازار انرژي جهان تغيير دهد. تمايلات ايران براي تبديل GECF به نهادي قدرتمند در سخنراني بيژن زنگنه نمود عيني داشت: «اين نشست نشانه‌اي ديگر است كه كشورهاي عضو جي يي سي اف تلاش مي‌كنند كه همكاري خود را در زمينه مسائل منافع مشترك، گسترش دهند. بي‌گمان، نشست كنوني فرصتي مهم است كه مي‌تواند جايگاه اجلاس را در صحنه انرژي جهان ارتقا بخشد.»  
 خواهرخوانده اوپك
مجمع GECF به نوعي خواهر خوانده OPECاست. وقتي به تركيب كشورهاي عضو اين مجمع نگاه مي‌كنيم، تقريبا با همان اعضاي اوپك مواجه مي‌شويم. به همين دليل نيز، نمي‌شود دورهم نشيني‌اي از اين دست باشد و حرف از نفت به ميان نيايد. افزايش سطح توليدات نفت كه خواسته عربستان است و افزايش قيمت نفت با نگه داشتن سطح توليد در ميزان فعلي كه موضع ايران است، همچنان سايه مباحث اوپك را بر سر اين اجلاس انداخته است. در اين ميان رقابت‌هاي پيدا و پنهان روسيه با اعراب هم، به گونه‌اي نمود پيدا كرده است كه ترس از واگرايي در اوپك را در ميان اعضاي GECF ايجاد كرده است. بيم واگرايي ميان اعضاي اوپك در پي تغييرات بي‌محاباي بازار انرژي در جهان باعث شد تا عادل عبدالمهدي وزير نفت عراق بلافاصله بعد از اتمام نشست روز نخست اجلاس GECF تصريح كند: «كشورهاي عضو اوپك بايد با همكاري يكديگر و بررسي اوضاع تصميم مناسب را بگيرند، هر يك از كشورهاي عضو ديدگاه‌هايي دارند ولي با اين حال بايد اتحاد اوپك حفظ شود.»  

 مواجهه با رقبا
در حالي دبيركلي مجمع كشورهاي صادر‌كننده گاز بار ديگر به ايران رسيده است كه رقابت سخت و دامنه‌داري در حوزه نفت و گاز ميان ايران و عربستان از يك سو، و ايران و روسيه از سوي ديگر وجود دارد. عربستان همواره در اثرگذاري‌هاي اوپك بازي درآورده است. نه زير بار كاهش توليد مي‌رود و نه براي گران شدن نفت با ساير اعضای اوپك راه مي‌آيد. حالا كه اثر‌گذاري ايران در اين مجمع را مي‌بيند به يار كشي براي ساز مخالف زدن روي آورده است. عربستان سعي دارد تا با ترغيب قطر و امارات، ليبي و الجزاير سنگ پيش پاي ايران بيندازد تا خود همچنان، كاسبكار بازار انرژي جهان باقي بماند. البته اين تلاش‌هاي مذبوحانه بعد از انتخاب عادلی به دبيركلي مجمع مذكور بي‌نتيجه ماند. در اين سو هم روس‌ها در كمين نشسته‌اند و با بيم و اميد، به فعاليت‌هاي ايران در بازار انرژي جهان نگاه مي‌كنند. اگر ايران لوله‌هاي گاز خود را به اروپا روانه كند، ابزار سياسي گاز از دست روس‌ها خارج مي‌شود. اين اتفاق همزمان با تلاش ايران براي افزايش سطح توليدات نفتي خود، براي روس‌ها قدري ناخوشايند است. شايد به همين دليل است كه وزير انرژي روسيه همچنان بر انجام معاهده «نفت در برابر كالا» كه ميان ايران و روسيه در سال 2014 منعقد شده است اصرار مي‌ورزد:« در سال 2014 سند تفاهمي بين تهران و مسكو براي همكاري اقتصادي و تجاري امضا شد كه همچنان معتبر است و شركت‌هاي تجاري به همكاري با يكديگر ادامه خواهند داد.» در حالي كه بازارهاي انرژي جهان در انتظار ورود ايران به بازار هستند، اين تاكيد روس‌ها نوعي اعمال قدرت فراتر از «اوپك» معنا مي‌شود كه حكايت از تنگ شدن عرصه رقابت‌ها دارد.  

 راهبردهاي ايران در اجلاس تهران
در اجلاس هتل هماي تهران، وزير نفت ايران از چند راهبرد نفتي و گازي براي اثر‌گذاري بر بازار انرژي جهان سخن به ميان آورده است. افزايش سطح توليد نفت، صادرات گاز به اروپا از طريق تركيه، سواپ گازي با همسايگان و دخيل كردن مجمع GECF از جمله مهم‌ترين آنهاست. آنچه كه بيش از هر زمينه‌اي مربوط به حوزه گازي ايران مي‌شود، بازار اروپا است. بازاري كه تا چاه‌هاي گاز ايران به اندازه يك تصميم سياسي فاصله دارند. اينكه آيا در نهايت تركيه حاضر مي‌شود در مسابقات سياسي در تيم ايران بازي كند، نتيجه لوله‌هاي گاز ايران به قلب اروپا را مشخص مي‌كند. اگر گاز ايران با لوله‌ها از دل تركيه به قلب اروپا منتقل نشود، ايران همچنان مجبور است تا گاز خود را با نفتكش‌ها به سوي اروپا روانه كند. با اين وجود همين كه نبض انرژي اروپا در چاه‌هاي گاز ايران بتپد، براي ايران برگ برنده است.  

 طراحي مدل جهاني
پيش بيني بازار مصرف، يكي از مهم‌ترين پارامترهايي است كه مي‌تواند آينده بازار يك محصول را براي توليدكننده‌ها مشخص كند. به همين دليل است كه به گفته محمدحسين عادلي، تهيه يك راهبرد درازمدت از سوي كارشناسان مجمع كشورهاي صادر‌كننده گاز در دست تدوين و تببين است تا در ذيل آن ثبات و اعتبار مجمع GECF حفظ شود. «محمدحسين عادلي» در اين خصوص مي‌گويد: «كارشناسان اين مجمع يك مدل جهاني آماده كرده‌اند كه از آن براي پيش بيني بازار استفاده مي‌شود... در اين مدل شاخص‌هايي مانند رشد تقاضا، ميزان عرضه، قيمت و قراردادها مورد بررسي قرار گرفته است... اطلاعات اين مدل مي‌تواند براي سياست‌گذاري، برنامه ريزي و پيش بيني مورد استفاده قرار گيرد.»  

 خطر گاز آمريكا
در حالي كه اجلاس كشورهاي صادر‌كننده گاز براي افزايش تاثير‌گذاري بر بازار انرژي جهان دور هم جمع شده‌اند اما به نظر مي‌رسد كه آمريكا نيز خود را براي ورود به بازار گاز جهان آماده مي‌كند تا رقيب جدي كشورهاي عضو مجمع GECF در صادرات گاز به آسيا و اروپا شود. در همين خصوص «محمدحسين عادلي» دبير مجمع GECF پيش بيني مي‌كند: « آمريكا از سال آينده ميلادي صادرات گاز خود را آغاز مي‌كند كه پس از مدتي به 60 ميليون تن در سال خواهد رسيد و با توجه به اينكه كشورهاي عضو GECF بخشي از گاز خود را به كشورهاي آسيايي و اروپايي صادر مي‌كنند، چالش‌هايي با صادرات گاز آمريكا براي آنها ايجاد خواهد شد.»

ارمان