پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) :
محدثان، نام راويان موثق آن امام را گرد
آورده اند که شمار آنان، با وجود اختلاف در آرا و گفتار، به چهار هزار تن
مي رسد. تنها ابن عقده زيدي در کتاب رجال خود چهار هزار راوي براي آن حضرت
برشمرده و کتابهاي آنان را ياد کرده است.ابن غضايري که مستدرکي بر کتاب ابن
عقده نوشته، بر تعداد راويان امام صادق(ع) افزوده است و تنها يکي از
راويان آن حضرت به نام ابان بن تغلب سي هزار حديث از آن امام نقل کرده است.
حسن بن علي وشا مي گويد: «در اين مسجد، (مسجد کوفه) نهصد تن از مشايخ
حديث را درک کردم که همگي مي گفتند جعفر بن محمد چنين حديث کرد. بسياري از
بزرگان فقها و برجستگان پهنه علم و دانش از پرورش يافتگان مکتب امام
صادق(ع) بوده اند. از اين عده مي توان به کساني همچون زرارَ بن اعين و دو
برادرش بکر و حمران، جميل بن صالح و جميل بن دراج و محمد بن مسلم طائفي و
بريد بن معاويه و هشام بن حکم و هشام بن سالم و ابوبصير و عبيدا... و محمد و
عمران حلبي و عبدا... بن سنان و ابوالصباح کناني و بسياري ديگر از فضلا
اشاره کرد. به غير از اين چهار هزار تن که ذکر آنان گذشت، شمار بسياري ديگر
از دانشمندان برجسته و پيشوايان مذاهب اهل سنت و بزرگان علم از آن حضرت
حديث نقل کرده و از بهره وران مکتب آن حضرت محسوب مي شده اند. از اين ميان
مي توان به افرادي مانند يحيي بن سعيد انصاري و ابن جريح و مالک بن انس و
سفيان ثوري و ابن عيينه و ابوحنيفه و شعبه و ايوب سختياني و جابر بن حيان
کوفي و ابان بن تغلب و ابو عمرو بن علاء و عمرو بن دينار و بسياري ديگر
اشاره نمود. از غلامان آن حضرت نيز کساني مانند ابو يزيد بسطامي و ابراهيم
بن ادهم و مالک بن دينار، از مکتب آن حضرت بهره بردند. علت انتشار علوم آن
حضرت و کثرت کساني که از محضر وي کسب فيض کردند اين است که وي اواخر حکومت
بني اميه و اوايل حکومت بني عباس را درک کرده بود. آن حضرت حکومت بني
اميه را در زماني که به افول و ضعف گراييده بود درک کرد و توانست با کم شدن
فشار و ترس از حکومت، علوم پدران گرامي اش را انتشار دهد. همچنين زندگي آن
حضرت در آغاز حکومت بني عباس که هنوز خاندان ابوطالب مورد حسد شديد واقع
نشده بودند و بني العباس خود را حکومتي برخاسته از نسل هاشم مي پنداشتند و
امام صادق(ع) را از مفاخر خود حساب مي کردند، باعث مي شد تا آن حضرت با
آزادي بيشتري به تعليم شاگردان و نشر علوم همت گمارد.از آن حضرت در تفسير و
در علم کلام و رد دهريون، روايات بي شماري نقل شده است و کتاب توحيد مفضل
براي نمونه اي از اين باب کافي است. همچنين از پاسخهاي آن حضرت در خصوص
سؤالات فقهي و غيره کتابهاي فراوان و ارزشمندي تدوين شده است. اصول مهم و
اساسي علم اصول فقه از آن حضرت فرا گرفته شده و چهارصد تأليف از چهارصد
نويسنده درباره پاسخهاي آن حضرت در زمينه سؤالات اصول فقه پديد آمده که به
نام الاصول الاربع مائه مشهور است. از کساني که در قرن دوم در علم تفسير و
انساب معروف بودند، محمد بن سائب کلبي، اسماعيل بن عبدالرحمن سدي کبير و
ابوحمزه ثمالي را مي توان نام برد. در فقه و حديث در آن دوره، بجز امام
صادق(ع)، ابوحنيفه امام مذهب حنفي و شاگردش ابويوسف و مالک بن انس امام
مذهب مالکي و محمد بن عبدالرحمن بن ابي ليلي و ابن جريح و عروَ بن زبير و
ابن سيرين که از مفسران بنام بود و حسن بصري و شعبي از شهرت و آوازه بسيار
برخوردار بودند. در تاريخ و مغازي محمد بن اسحاق بن يسار و در علوم عربي
معاذ بن مسلم هراء کوفي واضع علم صرف و در ستاره شناسي خاندان نوبخت و در
ميان کتاب، عبدالحميد، يکي از نويسندگان بزرگ جهان و کاتب مروان حمار آخرين
خليفه اموي، از آوازه بسيار بهره مند بودند. از نويسندگاني که جزو اصحاب
امام صادق(ع) بودند نيز بايد از ابوحامد اسماعيل کاتب کوفي نام برد، و از
شاعران و سخنوراني که در عصر آن حضرت شهرتي به دست آوردند و برخي از آنان
نيز در رديف مداحان وي بودند بايد سيد حميري، اشجع سلمي، کميت و پسرش مستهل
و برادرش ورد و ابوهريره ابار و ابوهريره عجلي و عبدي و جعفر بن عفان و
سليمان بن قته عدوي و سيف و ابراهيم بن هرمه و منصور نمري را نام برد.
منبع: سيره معصومان، ج 5 ، ص 66
نويسنده: سيد محسن امين
ترجمه: علي حجتي کرماني
