خاطرات مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی از سال ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۶، هر شب منتشر میشود. پیشتر، خاطرات «آیت الله» از سال ۵۸ تا ۷۱ در «انتخاب» منتشر شده بود.
متن خاطرات آیت الله هاشمی در روز ۱۷ اردیبهشت ۱۳۷۶ که برای نخستین بار در «انتخاب» منتشر می شود، در زیر آمده است
سال ۱۳۷۱
پيش از ظهر كارهاى دفترم را انجام دادم. براى رسيدن به كار ميهمانان، ملاقات‌هاى متفرقه را حذف كردم. ساعت يازده صبح دو هيأت آذرى و ارمنى آمدند. براى روان شدن كار در جلسه رسمى و علنى، ساعت‌ها وقت‌مان را صرف مذاكرات مقدماتى كرديم. معلوم شد آقايان محمداوف و پتروسيان، [روساي جمهور آذربايجان و ارمنستان]، در گذشته تا اين لحظه همديگر را نديده بودند؛ گرچه تلفنى مذاكره داشته‌اند.
در اتاق حوض‌خانه، در دايره اطراف حوض نشستيم. من بين دو نفر آنها نشستم و ابتدا در كليات مانند ضرر نزاع و مصالح صلح و سپس دربارة متن سند تنظيم شده براى امضاى دو طرف صحبت كردم. در موردكليات اتحاد نظر بود، اما در بعضى از مضامين و عبارات سند، اختلاف پيش آمد.
هيأت ارمنى منسجم و مطيع رييس‌شان بودند، اما هيأت آذرى اختلاف داشتند و بعضى‌ها مرموزانه عمل مى‌كردند كه رييس‌شان موفق نشود و يا ايران در ميانجي‌گرى‌اش موفق نباشد؛ وزير امورخارجه‌اش چنين بود. بعد از توافق كارشكنى مى‌كردند. بالاخره ناچار خلوت نموديم و توافقى نيم بند درست كرديم. به جلسه رسمى رفتيم. بعد از اظهارات رسمى و كلى من و دو طرف، مضامين را مشخص كردم كه در بيانيه مى‌گنجد. ساعت سه بعد از ظهر جلسه ختم و قرار شد كارشناسان بيانيه را تنظيم كنند و به امضاى سه طرف برسانند.
براى استراحت رفتند. من هم براي نماز و ناهار و استراحت و انجام كارهاى دفتر آمدم. هيأت آذرى براى دور دوم مذاكرات آمد. قرار بود، امروز به مشهد بروند؛ گفتند منصرف شده‌اند و امروز به آذربايجان برمى‌گردند. براى متن نهايى سند مذاكره كرديم. معلوم شد كارشناسان‌شان شبهه ايجاد كرده‌اند. بيانيه‌هاى همكارى بين ايران و آذربايجان را امضا كرديم. پانصد ميليون دلار اعتبار براى خريد كالاهاى ايران به آنها داديم. چون كار آتش‌بس ناتمام مانده بود، قرار شد شب را بمانند كه مجدداً با ارامنه توافق شود.
بعد از نماز مغرب و عشا، هيأت ارامنه آمدند و مجدداً مذاكره كرديم. به خاطر پيشنهادهاي جديد آذرى‌ها به نتيجه نرسيديم. با راهنمايى‌هاى كلى، كارشناسان را مأمور تهيه متن نهايى كرديم. آذرى‌ها به مقر برگشتند و با ارامنه براى امضاي توافق‌نامه‌ها در مراسم رسمى با حضور خبرنگاران شركت كرديم.
سپس به جلسه ضيافت رفتم. عفت هم به همسر رييس‌جمهور ارمنستان، ضيافت شام در مهمان‌سراى نفت داد. سر ميز شام، سئوالات زيادى از وضع ارمنستان پرسيدم. روابط‌شان با روسيه بد نيست و برخلاف ديگران به آينده روسيه خوش‌بين هستند. انتظار دارند در تقسيم نيروهاى مسلح، سهم خوبى بگيرند. با سوريه هم رابطه خوبى دارند. مشكل سوخت، مواد غذايى و كار دارند. به خاطر بسته شدن راه‌شان از آذربايجان و به خاطر همين نقطه ضعف، تمايل به صلح دارند. قرار شد فردا ساعت هشت صبح هر دو هيأت براى تصويب و امضاى متن نهايى مصالحه‌نامه بيايند.
شب در دفترم ماندم. ساعت دوازده شب خوابيدم. در گزارش‌ها، خبر فرار [عبدالرحمان] نبى‌اوف، رييس‌جمهور تاجيكستان، تحت فشار رقباى مخالفان اسلامى و دموكراتش و عدم توافق حكمتيار و مؤتلفان در افغانستان مهمترين است.
سال ۱۳۷۲
در منزل بودم. كار زيادى نداشتم. وقتم به استراحت و مطالعه گزارش‌ها گذشت. بچه‌ها هم امروز كرج بودند و زيادى خلوت بود. معصومه، مستخدم قديمى‌مان آمد. ناهار با ما بود و مقدارى از اوضاع كارخانه دوزندگى جامكو گفت. فاطى هم آمد و از مشكلات دارويى بيماران كليوى گفت. عفت براي شركت در مراسم جشن ازدواج صبيه شهيد بهشتى رفته است.
آقاى وهاجى، [وزير بازرگاني]، تلفنى مراجعت از سفر آسياى ميانه را اطلاع داد. به او در مورد تهيه به‌موقع گندم و روغن نباتى تأكيد كردم. دكتر [محمدحسين] عادلى، [رييس‌كل بانك مركزي]، تلفنى گزارش توافق نهایى با فرانسه در مورد بدهى‌هاى معوقه را داد و گزارش قيمت كالاها و مصرف ارز را ارايه كرد.
شب دكتر ولايتى براي مشورت آمد. عازم سفر به اندونزى است. پيام آقاى گلبدين حكمتيار را آورد كه گفته است، اميدى به نتيجه مذاكرات ندارد. به ايران اعتماد دارد و به پاكستان و عربستان اعتماد ندارد و مى‌توانند كابل را با زور تصرف كنند و كار را يكسره نمايند. در اين باره نظر ايران را خواسته است. جواب دادم ما راه جنگ و خونريزى را درست نمى‌دانيم. با جنگ نمى‌توانند كار را يكسره كنند. تلفات و خسارات فراوان و برادركشى طولانى خواهد بود. علاوه بر اين، بعيد مى‌دانيم كه بتواند طرف‌هاى ديگر را شكست بدهد و پس از مدتى جنگ، دوباره مجبور به مذاكره مى‌شوند. پس بهتر است ضمن مذاكرات فعلى، اطراف كوتاه بيايند و به بعضى از خواسته‌ها قناعت كنند.
دكتر ولايتى از اظهارات فرستاده حكمتيار فهميده است كه سران [گروه‌هاي جهادي] را در جلال‌آباد به زور فرماندهان نگه‌داشته‌اند و مانع رفتن آنها تا رسيدن به توافق مى‌شوند؛ نه روز است كه مذاكره مى‌كنند،بنابراين به جايى نمى‌رسند. آقاي [برهان‌الدين] ربانى، نامه ديگرى فرستاده و براى حل مشكلات استمداد كرده است. در مورد سفر دكتر ولايتى به كشورهاى جنوب خليج فارس، قرار شد در صورت امكان قبل از موسم حج برود.
سال ۱۳۷۳
در گزارش‌ها، جنگ داخلی یمن مهم است که باعث بالا رفتن قیمت نفت هم شده است. تا ساعت ده‌ونیم صبح، کارها را انجام دادم. محسن، [رییس دفتر بازرسی ویژه رییس‌جمهور] آمد و توضیحاتی در مورد تجهیزات مترو داد. حسین [مرعشی، رییس دفتر رییس‌جمهور] از کرمان برگشته بود؛ راجع به استاندار کرمان و موارد دیگر حرف زدیم.
جلسه مجمع عمومی شرکت متروی تهران تشکیل شد. پس از بحث، توافق شد که تمام تجهیزات مترو را به صورت کلیددردست (EPC)[۱] در اختیار چین بگذاریم؛ هم پیشنهاد گروه فنی بود، هم پیشنهاد دفتر بازرسی ویژه و هم آقای [اصغر] ابراهیمی، [مدیرعامل شرکت مترو]. هزینه انجام کار، مجموعاً حدود چهارصد میلیون دلار میشود که ۸۵ درصد آن را دولت چین فاینانس می‌کند و در زمان مناسب تحویل میشود. پیشنهاد به اتفاق آرا تصویب شد. آقای ابراهیمی آمد؛ تذکر جدی دادم که با انضباط و صاف و صادقانه عمل کند.
آقای [سیدعلی‌اکبر] طاهایی، استاندار گیلان آمد. دربارة برنامه سفرم به گیلان صحبت شد. مطالبی راجع به استان، برای اطلاع من آورد. عصر رییس سازمان اطلاعات ترکیه، همراه آقای [علی] فلاحیان، [وزیر اطلاعات] آمد. دربارة همکاری‌های دو کشور صحبت کردیم.
شورای عالی امنیت ملی جلسه داشت. دربارة جنگ بین طالبانی‌ها و بارزانی‌ها در کردستان عراق و موضع ایران و نیز در مورد جنگ داخلی یمن، بحث و تصمیم‌گیری شد. قرار شد هیأت یمنی را بپذیریم. آنها خواهان کمک هستند. در مورد مراسم نظامی که سالیانه چند بار در میدان آزادی انجام میشود، بحث شد. قرار شد، فقط سالی یک بار، رژه زمینی و هوایی و مراسم در میدان آزادی باشد و بقیه در جاهای دیگر برگزار شود؛ برای اینکه باعث تعطیلی فرودگاه [مهرآباد] و ایجاد ترافیک سنگین میشود.
دربارة انتخابات حزب وحدت افغانستان، قرار شد به خودشان واگذار شود. دربارة خرید ماهواره مستقل بحث شد و ناتمام ماند. با دکتر عادلی، [رییس‌کل بانک مرکزی]، دربارة سیاست ارزی صحبت شد.
سال ۱۳۷۴
هنوز هم مسأله شکست طرح تحریم آمریکا مورد توجه است. آقای [غلامحسین] جمی، [امامجمعه آبادان]، برای تشکر از سفرم به آبادان آمد و تأکید بر توجه بیشتر داشت. وزیران مسکن و امورخارجه آمدند، برای توضیح و گرفتن جواز ساخت میهمانسرای دولت، با حذف ۲۰ درصد از طرح که با ساخت بقیه موافقت کردم.
هیأت مدیره جامعهالزهرا (س) از قم آمدند. برای خرید باغ زنبیل‌آباد برای جامعه استمداد کردند. آقایان [علیاکبر] ولایتی، [محسن] نوربخش و [کمال]خرازی آمدند و برای هزینه تبلیغات و لابی در رسانه‌ها و محافل آمریکا استمداد کردند. عصر در جلسه هیأت دولت، چند مصوبه داشتیم و گزارش‌هایی از توسعه صنعت کاشی و چینی و صادرات موفق آنها ارایه شد.
شب میهمان آیت‌الله خامنه‌ای بودم. نتیجه معاینات قلب‌شان را توضیح دادند. عروق سالم است؛ بهجز یکی که سیدرصد مشکل دارد و مهم نیست، ولی توصیه شده که مواظب تحریکات هیجانات عصبی باشند. ایشان گفتند، شیخ علی تهرانی در مرز خودش را تسلیم کرده و بازداشت است. دربارة مسایل مربوط به قصد تحریم آمریکا، ضرورت جدی‌تر بودن در گرفتن مالیات و هم کنترل قیمت ارز و ادامه سیاست قیمتگذاری و خرید کارخانجات شکر از محل طلبمان از مصر و ... مذاکره داشتیم.
آقای [علی] عزت بگوویچ، رییس‌جمهور بوسنی و هرزگوین، تلفنی صحبت کرد و تقاضای ارسال کمک‌ها را داشت و گزارشی از وضع جنگ داد و عذر تأخیر سفر به تهران را گفت و تأیید کرد که شروع جنگ بین صرب‌ها و کروات‌‌ها در کرواسی، فشار را از آنها برداشته است.
سال ۱۳۷۵
خسته بودم. ساعت نُه و نیم صبح به دفترم رفتم. تا ساعت یازده، بخشی از کارهای مانده را انجام دادم. ستاد تنظیم بازار جلسه داشت. چند کالا را از لیست اول تعزیرات، به لیست دوم منتقل نمودیم و عمومیت تعزیرات را تصویب کردیم. عصر با صداوسیما برای سفر به فارس مصاحبه نمودم. مصاحبه‌کننده از شیراز آمده بود.
فاطی از بیمارستان تلفن کرد و گفت، دیشب به خاطر دل‌درد به بیمارستان رفته است. شورای اقتصاد با چند مصوبه جلسه داشت. شب تا ساعت نُه کار کردم و به خانه آمدم. آقای خوانساری و اخوی محمود آمدند. عازم لبنان هستند. برای کمک به بازسازی، کسب نظر کردند.
سال ۱۳۷۶
به دفترم رفتم. پس از انجام كارهاى ديروز، اعضای بنياد بيماريهاى خاص آمدند. فاطى صحبت خوبى كرد. دختربچه‌اى متنى خواند. به پاس كمك‌هايم به بيماران سرطانى، كليوى، تالاسمى و هموفيلى، لوحى به من اهدا كردند. من هم صحبت تشويق‌آميز كردم و ضمن صحبت،گريه‌ام گرفت.
آقاى [علی] لاريجانى، [رییس سازمان صدا و سیما] آمد و نتايج افكارسنجى‌هاى جديد را آورد. رفته رفته سطح رأى آقايان ناطق [نوری] و خاتمى به هم نزديك مى‌شود. آقاى [جلیل] بشارتى، [رییس دفتر امور مناطق محروم ریاست جمهوری] آمد.گزارش وضع مناطق محروم و توفيقات را داد و كمك بيشتر خواست. آقاى [علی] كريمى، [قائممقام تؤلیت آستان قدسرضوی] از آستان‌قدس آمد و براى طرح‌هاى عمرانى آستان‌قدس كمك خواست.
عصر سردار [قاسم] سليمانى از كرمان آمد. از اوضاع و دخالت سپاه در انتخابات و خطر دودستگي اظهار نگرانى کرد و از دلسردشدن آقاى [محسن] رضايى، [فرمانده کل سپاه] گفت و براى علاج كمك خواست. در جلسه هیأت دولت مصوباتى داشتيم.
