پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : 
سیانان نوشت: صدها مایل دورتر از خط ساحلی پرجمعیت چین، خم شدگی شدیدی در یک رودخانه دورافتاده هیمالیا قرار دارد که قرار است به هسته یکی از جاهطلبانهترین – و بحثبرانگیزترین – پروژههای زیربنایی کشور تبدیل شود.
به گزارش سرویس بین الملل «انتخاب»، در ادامه این مطلب آمده است: در آنجا، یک سیستم هیدروالکتریک ۱۶۸ میلیارد دلاری انتظار میرود که بیش از هر سیستم دیگری در جهان برق تولید کند – سود عظیمی برای چین در زمانی که این کشور به سوی آیندهای حرکت میکند که خودروهای برقی بر جادههایش تسلط دارند و مدلهای هوش مصنوعی پرقدرت تلاش میکنند تا با رقبای بینالمللی رقابت کنند.
رهبر چین، شی جینپینگ، در جریان بازدیدی نادر از تبت در اوایل سال جاری، خواستار «پیشبرد قاطعانه، سیستماتیک و مؤثر» این پروژه شد، در منطقهای که پکن همچنان در نام رشد اقتصادی و ثبات بر آن تسلط دارد.
عکس: شی جینپینگ هنگام ورود به لاسا، تبت در بازدیدی نادر از این منطقه در اوت گذشته.
کارشناسان میگویند سیستم هیدروالکتریک که در بخشهای پایینتر رود یارلونگ تسانگپو در تبت ساخته میشود، شاهکار مهندسی بیسابقهای خواهد بود. با استفاده از سقوط ارتفاع ۲۰۰۰ متری و حفر تونلهایی در کوه، این سیستم به چین امکان میدهد تا از یک رودخانه بزرگ در منطقهای معروف به «انبار آب آسیا» بهرهبرداری کند، در زمانی که دولتها بر امنیت آب تمرکز بیشتری دارند.
این پروژه میتواند به تلاشهای جهانی برای کاهش تغییرات اقلیمی کمک کند، با کمک به چین – که اکنون بزرگترین تولیدکننده کربن در جهان است – برای کاهش وابستگی به انرژی زغالسنگی. اما ساخت آن ممکن است زیستبوم نادر و دستنخورده و خانههای اجدادی ساکنان بومی را مختل کند.
دهها میلیون نفر نیز در پاییندست رودخانه در هند و بنگلادش به آن وابستهاند، جایی که کارشناسان میگویند تأثیر بالقوه بر اکوسیستم، از جمله ماهیگیری و کشاورزی، هنوز بهطور کامل بررسی نشده است.
روزنامههای هندی این پروژه را پیشاپیش «بمب آبی» خواندهاند و نزدیکی آن به مرز مورد مناقشه چین و هند، آن را در معرض تبدیل شدن به نقطهای حساس در یک اختلاف دیرینه سرزمینی بین دو قدرت هستهای قرار میدهد.
با وجود این مسائل، پروژه همچنان در پردهای از محرمانگی باقی مانده است، و این پرسشها را عمیقتر میکند درباره برنامهای که تواناییهای فنی عظیم و تمایل چین به انرژی پاک را نشان میدهد، اما همچنین شفافیت آن را – حتی در مورد پروژهای با پیامدهای بالقوه گسترده – به چالش میکشد.
نشانههایی درباره طراحی پروژه – هم در گزارشهای رسمی یا علمی و هم از اطلاعات منابع باز که توسط CNN جمعآوری شده – یک سیستم پیچیده را نشان میدهد که میتواند شامل سدها و مخازن در طول رودخانه یارلونگ تسانگپو و همچنین مجموعهای از ایستگاههای هیدروالکتریک زیرزمینی متصل به تونلها باشد، که انرژی را از قسمتی از رودخانه که به مسیر شیبدار منحرف میشود، تولید میکند.
پارک ملی تالاب یانی در محل تلاقی رودخانه یارلونگ تسانگپو و رود نیانگ واقع شده است، نزدیک جایی که پروژه هیدروالکتریک در حال توسعه است.
«این پیشرفتهترین و نوآورانهترین سیستم سدسازی در سیاره است»، گفت برایان آیالر، مدیر برنامه انرژی، آب و پایداری در مرکز تحقیقات استیمسون در واشنگتن. «همچنین خطرناکترین و احتمالا پرریسکترین است.»
چین مخالف است. وزارت امور خارجه چین در بیانیهای به CNN اعلام کرد که پروژه «دههها تحقیق عمیق» را پشت سر گذاشته و «اقدامات جامع برای ایمنی مهندسی و حفاظت از اکولوژی» را اجرا کرده است تا اطمینان حاصل شود که تأثیر منفی بر مناطق پاییندست نخواهد داشت.
«از زمان آمادهسازی اولیه و آغاز رسمی پروژه، طرف چینی همیشه شفافیت اطلاعات مرتبط را حفظ کرده و خطوط ارتباطی با کشورهای پاییندست را باز نگه داشته است»، وزارت خارجه افزود و تصریح کرد که «با پیشرفت پروژه» پکن «اطلاعات لازم را با جامعه بینالمللی به اشتراک خواهد گذاشت» و «ارتباط و همکاری با کشورهای پاییندست را تقویت خواهد کرد».
این پروژه، به گفته وزارت، «با هدف تسریع توسعه انرژی پاک، بهبود معیشت محلی و پرداختن فعال به تغییرات اقلیمی» انجام میشود.
اما پکن ممکن است اهداف دیگری هم داشته باشد. این حرکت زیرساختی جاهطلبانه در حالی رخ میدهد که شی جینپینگ تلاش میکند امنیت ملی را نه تنها با تضمین تأمین انرژی چین بلکه با تقویت کنترل در مرزهای مورد مناقشه و مناطق محل سکونت اقلیتهای قومی تقویت کند.
«اگر نقاط توسعه زیرساختی چین در هیمالیا را به هم وصل کنید، بهویژه در مناطقی که چین با هند در طول تبت هممرز است، آنها بهطور استراتژیک قرار گرفتهاند»، گفت ریشی گوپتا، مدیر دستیار در مؤسسه سیاست آسیا در دهلی نو.
«این پروژه با هدف وسیعتر چین برای استفاده از منابع طبیعی خود جهت تثبیت کنترل بر مناطق حیاتی مانند تبت و مرزهای آن همراستا است.»
نبرد قدرت در هیمالیا
رود یارلونگ تسانگپو که بلندترین رود اصلی جهان است، از یک یخچال در هیمالیا سرچشمه میگیرد، از فلاتی میگذرد که بودیسم تبتی را در خود جای داده و به سوی جنوبیترین نقطه کشور جریان مییابد.
یک بخش از رودخانه، در کنار مرز دوفاکتو با ایالتی از هند که چین ادعای آن را دارد، مدتهاست توجهها را به پتانسیل تولید برق خود جلب کرده است.
در آنجا، رودخانه یک چرخش اسبشکل چشمگیر دارد و به دور یک توده کوه میپیچد، در محلی که به خم بزرگ معروف است – مسیری که طی آن رودخانه در حدود ۵۰ کیلومتر حدود ۲۰۰۰ متر ارتفاع از دست میدهد.
برآورد شده که این سقوط ارتفاع میتواند سالانه حدود ۳۰۰ میلیارد کیلووات ساعت برق تولید کند – تقریباً سه برابر خروجی سد سهدره چین، که در حال حاضر قدرتمندترین سد جهان است.
سد سهدره و خطوط انتقال برق آن در ییچانگ، چین، ۲ نوامبر ۲۰۲۵.
توسعه هیدروالکتریک در بخش پایینتر یارلونگ تسانگپو «فقط یک ابتکار هیدروالکتریک نیست»، بلکه یک پروژه امنیت ملی نیز هست که شامل امنیت منابع آب، امنیت سرزمینی و غیره میشود، گفت یان ژییونگ، رئیس سابق شرکت ساخت نیروگاههای چین (PowerChina)، در سخنرانیای در سال ۲۰۲۰، طبق گزارش رسانههای دولتی چین.
چنین پروژهای در پایینرودخانهها دهههاست که مورد بحث بوده اما هرگز تلاش نشده – مدتها بهعنوان کاری بهشدت چالشبرانگیز در منطقهای دورافتاده و خطرناک که حتی برای کشوری که در ساخت سدهای عظیم پیشرو است، دشوار محسوب میشود.
اکنون، تصاویر ماهوارهای، اسناد شرکتی در دسترس عموم و پستهای شبکههای اجتماعی از این منطقه که CNN بررسی کرده، نشان میدهد که کار در حال انجام است: ساخت و گسترش جادهها، پلها، تأسیسات ذخیرهسازی مواد منفجره، توسعه سرویس تلفن همراه و جابجایی روستاییان – همه تلاشهایی آشکار برای آمادهسازی ساخت و ساز، که رسماً از جولای آغاز شده است.
ساختار احتمالی پروژه
مدارک رسمی اغلب از اختصاری لاتین «YX» برای اشاره به بخش پایینرودخانه یارلونگ تسانگپو استفاده میکنند، اما اطلاعات کمی درباره طراحی ارائه میدهند. رسانههای دولتی گفتهاند که پروژه عمدتاً از روش «صاف کردن و منحرف کردن رودخانه» از طریق تونلها استفاده میکند و شامل پنج ایستگاه هیدروالکتریک متوالی خواهد بود.
تحلیل CNN از اطلاعات منابع باز، شامل مقالات علمی، اسناد رسمی و مناقصات، پتنتهای طراحی نیروگاهها و تصاویر ماهوارهای، نشان میدهد که طراحی احتمالی میتواند شامل سیستم گستردهای از ایستگاههای هیدروالکتریک، تونلها و مخازن باشد که با هم میتوانند مسیری حدود ۱۵۰ کیلومتر به صورت خط مستقیم از اولین تا آخرین ایستگاه ایجاد کنند.
این سیستم با یک مخزن ایجاد شده توسط سد در شهر مینلینگ آغاز میشود، جایی که نخستوزیر چین، لی چیانگ، در مراسم آغاز پروژه حضور داشت. این مخزن – که طبق شبیهسازی میتواند دهها مایل امتداد داشته باشد – به اپراتورها امکان میدهد جریان آب را در سراسر سیستم هیدروالکتریک تنظیم کنند.
سد دوم، پایینتر و پس از یک تالاب محافظت شده، احتمالاً برای منحرف کردن بخشی از رودخانه به سیستم تونلهایی که از کوهها و درههای مجاور حفر میشوند، استفاده خواهد شد.
در آنجا، آب منحرف شده احتمالاً از طریق یک سری ایستگاههای هیدروالکتریک متوالی عبور میکند، هر کدام صدها متر پایینتر از دیگری – و در طول مسیر انرژی عظیمی تولید میشود قبل از اینکه دوباره به رودخانه اصلی بپیوندد.
مکان دقیق تمام پنج ایستگاه ناشناخته است، همچنین میزان زمینی که باید برای ایجاد این سیستم غرق شود.
سؤال کلیدی دیگر این است که آیا سیستم شامل سد و ایستگاه نهایی خواهد بود که به اپراتورها اجازه میدهد جریان کلی رودخانه اصلی را قبل از عبور از کشورهای پاییندست کنترل کنند یا خیر.
چالشهای مهندسی و خطرات محیطی
ساخت این سیستم نیازمند عملیات در شرایط بسیار دشوار است: منطقهای زلزلهخیز که حتی کوهها میلیمتر به میلیمتر در حال رشد هستند، که میتواند مهندسی دقیق را مختل کند.
زمینلغزش، جریانهای آوار و سیلابهای ناشی از دریاچههای یخچالی همگی در منطقه شایعاند و با تغییرات اقلیمی غیرقابل پیشبینیتر شدهاند و میتوانند زیرساختها و مردم پاییندست را در معرض خطر قرار دهند.
کارشناسان میگویند مهندسان چینی از بهترینهای جهان هستند و اقدامات کاهش خطر برای زمینلرزه و سایر خطرات طراحی خواهند کرد، اما این اقدامات در چنین محیطی آزمایش نشدهاند.
تأثیر بر مردم محلی
چندین ده هزار نفر در شهرستانهایی که پروژه در آنها ساخته میشود زندگی میکنند، از جمله گروههای بومی مونپا و لوبا، دو اقلیت قومی رسمی کوچک کشور.
چین اعلام کرده که پروژه نیازمند «جابجایی جوامع محلی» خواهد بود و مکانهای جدید عبادتگاهی نیز در «محلههای مسکونی تازه ساختهشده» ایجاد شده است – نشانهای از اختلال در زندگی روزمره و فرهنگی ناشی از پروژه.
نگرانیهای پاییندست در هند و بنگلادش
در هند، جایی که یارلونگ تسانگپو به رودخانه براهماپوترا تبدیل میشود و از طریق ماهیگیری و کشاورزی زندگی میلیونها نفر را تأمین میکند، نگرانیها شدید است.
مقامهای هند هشدار دادهاند که سد میتواند تهدیدی وجودی برای مردم منطقه باشد و ممکن است توسط چین به عنوان «بمب آبی» استفاده شود.
اگر دو کشور بتوانند در طراحی کلی سیستم همکاری کنند، میتوان برخی خطرات را کاهش داد، در غیر این صورت «رقابت ساخت سد بین هند و چین، مسابقهای به سمت پایین است».
